De NRC schetst in een uitgebreid artikel dat in Nederland private partijen, zoals architectenbureaus, denktanks en energiedeskundigen, steeds vaker op eigen initiatief bezig zijn met het ontwikkelen van ruimtelijke ordeningsplannen. Vroeger deed de overheid dat. Onder het laatste kabinet Rutte presenteerde minister Hugo de Jonge van Binnenlandse Zaken als stand-in minister van Ruimtelijke Ordening een visie op ruimtelijke ordening die vooral over het bouwen van huizen ging, omdat daar inmiddels een tekort aan is ontstaan. Vermoedelijk omdat Nederland niet meer collectief over zijn ruimtebehoefte en de verdeling daarvan nadacht. Energie krijgt in die visie nauwelijks aandacht. In het NRC-artikel spelen energie en ecologie de hoofdrol. In de inleiding tot het artikel citeert de NRC OMA-architect Samir Bantal: "De ecologische ombouw waarin we nu zitten, is vergelijkbaar met de wederopbouw na de oorlog.”
De krant brengt zes visies die rekening houden met de groeiende vraag naar ruimte voor duurzame energiebronnen zoals windmolens en zonnepanelen, die bovengronds veel land in beslag nemen. In ons kleine en intensief gebruikte land waar de ruimte al schaars is door concurrerende belangen van landbouw, natuur, infrastructuur, industrieterreinen en woningbouw, legt dit een nieuwe en onverwachte druk op de verdeling van de beschikbare ruimte. Tegelijkertijd is er een andere stille factor die het energieverbruik in de toekomst explosief kan doen toenemen: kunstmatige intelligentie (AI).

Concurrentie om het landschap
Het architectenbureau OMA, onder leiding van Samir Bantal, toonde aan dat de transitie naar groene energie, in tegenstelling tot fossiele energiebronnen die ondergronds hun infrastructuur hebben, zichtbaar beslag legt op het Nederlandse landschap. Windmolens en zonneparken concurreren letterlijk met het landschap dat anders zou worden gebruikt voor landbouw, natuurbeheer of woningbouw. Bantals verkenningen benadrukken de noodzaak van een betere ruimtelijke planning om zowel de energietransitie als andere maatschappelijke behoeften te accommoderen. Hij merkt op: “De ecologische ombouw waarin we nu zitten, is vergelijkbaar met de wederopbouw na de oorlog.”

Waar in het verleden landbouw, woningbouw en infrastructuur de belangrijkste componenten waren van ruimtelijke ordening, is energie nu de dominante factor, en blijkt AI de nieuwste grote olifant in de kamer
Maar naast de fysieke concurrentie om ruimte komt er een geheel nieuwe uitdaging aan de oppervlakte: het explosief stijgende energieverbruik van datacenters. In de Verenigde Staten en ook in Nederland nemen deze datacenters, die essentieel zijn voor het draaien van AI-systemen zoals ChatGPT, een steeds groter deel van de nationale energieproductie voor hun rekening. Nu.nl citeert een onderzoek van zakenbank Goldman Sachs dat laat zien dat het energieverbruik van datacenters tussen 2020 en 2023 is verdubbeld, wat een breuk betekent met de trend van eerdere jaren waarin efficiëntieverbeteringen hun energieverbruik over de jaren heen relatief stabiel hielden.

Kernfusie om AI haalbaar te houden
De nieuwe AI-modellen verbruiken niet alleen meer energie, maar vereisen ook aanzienlijke hoeveelheden elektriciteit op piekmomenten, wat traditionele energiecentrales zoals gas- en kolencentrales dwingt om - tegen de verplichting van het Parijs-akkoord in - langer operationeel te blijven. AI-goeroes zoals Sam Altman, CEO van OpenAI, onderstrepen dat dit slechts het begin is. Volgens hem is een 'energiedoorbraak' nodig om de verdere groei van AI mogelijk te maken. Hoewel Altman speculeert over de toekomst van kernfusie als energiebron, wordt ook duidelijk dat AI-bedrijven al andere wegen verkennen om hun enorme energiebehoeften te dekken.

Three Mile Island-centrale terug in gebruik
Een treffend voorbeeld hiervan is de recente deal van Microsoft. Het techbedrijf heeft aangekondigd dat het een deal heeft gesloten met de eigenaar van de Three Mile Island-kerncentrale, een bekende faciliteit in de buurt van New York. Hoewel deze centrale in 2019 werd stilgelegd, wordt ze naar verwachting in 2028 weer opgestart om in de energievraag te voorzien die veroorzaakt wordt door de groeiende AI-sector. Microsoft heeft toegezegd de volledige energieproductie van de kerncentrale voor 20 jaar af te nemen, waarmee het bedrijf voorziet in de gigantische stroombehoeften van zijn datacenters, die onder andere de AI-diensten van ChatGPT ondersteunen.

De gevolgen van deze ontwikkelingen reiken verder dan alleen de techindustrie. Ook in Nederland groeit de energiehonger van datacenters exponentieel. Het energieverbruik van datacenters, dat in 2017 nog 1,5% van het nationale energieverbruik besloeg, is inmiddels gegroeid naar 4%. Nieuwe 'gigadatacenters' in aanbouw zullen naar verwachting het verbruik in de komende jaren nog verder laten toenemen. Deze trend brengt niet alleen ruimtelijke, maar ook beleidsmatige uitdagingen met zich mee.

Bedrijven zoals OpenAI en Microsoft hebben echter al lang ingezien dat de energievraag van AI een cruciaal onderwerp wordt
Terwijl private partijen zoals OMA en techbedrijven vooruitlopen op de ruimtelijke gevolgen van de energietransitie, lijken veel beleidsmakers nog maar mondjesmaat in te zien welke impact AI op de energiebehoefte zal hebben. Hoewel er toenemende druk is om betere ruimtelijke plannen te maken waarin energie centraal staat, is het duidelijke besef dat AI een nieuwe grootverbruiker is, nog niet volledig doorgedrongen in de politieke arena. Bedrijven zoals OpenAI en Microsoft hebben echter al lang ingezien dat de energievraag van AI een cruciaal onderwerp wordt.

De ruimteverdeling van Nederland – maar ook in minder volle landen – zal steeds meer draaien om energie. Waar in het verleden landbouw, woningbouw en infrastructuur de belangrijkste componenten waren van ruimtelijke ordening, is energie nu de dominante factor, en blijkt AI de nieuwste grote olifant in de kamer.