De afgelopen 10 jaar nam de oppervlakte van het agrarisch gebied met 0,9% af - een oppervlakte van 178 vierkante kilometer- meldde het CBS eerder deze maand. Boerenblad Nieuwe Oogst ontdekte dat onder die betrekkelijk kleine verschuiving een grote verandering schuilgaat: sinds 2019 stijgt het aantal hectares landbouwgrond dat wordt gekocht door beleggers explosief.
Tot 2019 verkochten twee van de drie boeren hun land aan een collegaboer. Nu, vijf jaar later, blijft nog maar één op twee verkopen in boerenhanden. Met andere woorden: de helft van de landbouwgrond die in Nederland te koop komt, verdwijnt uit uit de boerenstand. Sinds 2012 is ongeveer een tiende van alle verkochte landbouwgrond naar beleggers gegaan en de trend lijkt dus sterk stijgend.
In 2012 kochten beleggers 2.000 hectare landbouwgrond, achterhaalde Nieuwe Oogst op basis van cijfers van het Kadaster en onderzoek door de WUR. Tien jaar later was dit gegroeid naar 3.400 hectare. Tegelijkertijd nam het areaal landbouwgrond af, terwijl de grondprijzen flink stegen. In 2012 kostte een hectare landbouwgrond gemiddeld nog ruim €47.000 euro, vorig jaar was dat bijna €79.000 euro. De duurste landbouwhectares, in de polder, zijn inmiddels door de €200.000-grens gebroken.
Geen aandacht voor extensivering
"Het is niet helemaal duidelijk wie die beleggers zijn," zegt WUR-onderzoeker Martien Voskuilen in Nieuwe Oogst. "Van ongeveer een kwart van de transacties kunnen we niet met zekerheid zeggen of landbouwgrond gekocht is door een agrarisch ondernemer, particulier of belegger. Alleen voor overheidsaankopen is dat goed geregistreerd." Waar het voor de hand ligt dat dicht bij de grote steden beleggers uit zijn op winst als er bouwplannen zijn, nemen de aankopen door beleggers elders in het land toe doordat boeren moeilijker financiering krijgen van banken. Beleggers hebben een zekere belegging die ook bij een gering rendement niet failliet kan gaan en kunnen die verpachten aan boeren.
"Agrarische grond is een goede investering," zegt Jos Ebbers, voorzitter van de vakgroep Agrarisch & Landelijk bij de belangenvereniging voor makelaars NVM. De investeerder krijgt stabiele pachtinkomsten, en ook voor boeren is het aantrekkelijk door de stijgende grondprijzen en de wens om te extensiveren.
"Verkoop aan een belegger en terugpachten geeft boeren financiële speelruimte terwijl ze de grond in gebruik houden", vult Barend Bekamp van RaboResearch aan. Hij verwijt met zoveel woorden de overheid dat zij geen aandacht heeft gehad voor het landbouwareaal. "Overheden hebben de afgelopen jaren wel grondbeleid gevoerd voor verstedelijking, maar voor extensieve landbouw was die er nauwelijks, omdat daar geen urgentie lag."
Hectares verkwanseld voor snelweg, industrie en geld
In het Gentse stadsmuseum STAM is op dit moment in een tentoonstelling te zien tot welke problemen zo'n 'verwaarlozing' kan leiden. De tentoonstelling 'Gentse Gronden' vertelt de geschiedenis van de 5.000 hectare landbouwgrond die rond de stad al sinds de middeleeuwen beheerd worden door de verpachters en de zogeheten kerkfabrieken, instellingen die door Napoleon in het leven werden geroepen als nationalisering van het bezit van de kerk. "Al vanaf de 13e eeuw begon een 30-tal hospitalen en kerken gronden te gebruiken om armen en zieken te helpen", vertelt historica Esther Beeckaert op VRT. "De landbouwgronden dienden onder meer om voedsel voor de mensen te voorzien." Door de langjarige pachtcontracten hadden de pachters een grote zekerheid over het gebruik van de gronden, konden ze een sociale functie vervullen en ontstond een voedselketen die voor meer welvaart zorgde.
Voor Oost-Vlaanderen is in 2023 door ILVO-onderzoeker Hans Vandermaelen vastgesteld dat ruim 10% van de landbouwgronden in bezit van overheden en instellingen is. De afgelopen 50 jaar is 3.200 hectare van die 5.000 hectare niet meer agrarisch in gebruik. "Vanaf de jaren 60 zijn er nieuwe grote ontwikkelingen," aldus Beeckaert. "De overheid legt de snelwegen E40 en E17 aan. Ze onteigent gronden van de voorloper van het OCMW [het 'Openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn', dat een aantal maatschappelijke diensten verleent en zo voor het welzijn van de burgers zorgt, nvdr]. De haven van Gent groeit, publieke gronden veranderen in industriezones. Onder meer staalbedrijf ArcelorMittal ontwikkelt op wat ooit 'Gentse gronden' waren." En vanaf de jaren '80 verkoopt het OCMW bewust gronden om geld binnen te halen voor nieuwe investeringen. Boeren zien hun prachtgronden verdwijnen en zijn zelf financieel niet in staat om zelf een bod te doen. De boer komt zonder land te zitten.
Boerenprotesten
"Toegang tot landbouwgronden voor boeren is een actueel thema. Gronden voor landbouw en voedsel zijn van grote strategische waarde," zegt Joris Relaes, administrateur-generaal van ILVO (Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek) dat samen met STAM de tentoonstelling organiseert. "Met landbouwgronden in publieke eigendom hebben overheden de kans om een doordacht landbouwbeleid te voeren. De samenwerking STAM–ILVO is voor ons als wetenschappelijk instituut uniek. Hier kunnen we op een bijzondere manier communiceren over landbouwkundig – ruimtelijke onderzoeksresultaten."
Volgens Beeckaert is de grondnijd die in Vlaanderen speelt direct gerelateerd aan de boerenprotesten. "We hopen met deze expo bezoekers aan te zetten tot nadenken. Dit is geen ver-van-mijn-bedshow."
In 2012 kochten beleggers 2.000 hectare landbouwgrond, achterhaalde Nieuwe Oogst op basis van cijfers van het Kadaster en onderzoek door de WUR. Tien jaar later was dit gegroeid naar 3.400 hectare. Tegelijkertijd nam het areaal landbouwgrond af, terwijl de grondprijzen flink stegen. In 2012 kostte een hectare landbouwgrond gemiddeld nog ruim €47.000 euro, vorig jaar was dat bijna €79.000 euro. De duurste landbouwhectares, in de polder, zijn inmiddels door de €200.000-grens gebroken.
Geen aandacht voor extensivering
"Het is niet helemaal duidelijk wie die beleggers zijn," zegt WUR-onderzoeker Martien Voskuilen in Nieuwe Oogst. "Van ongeveer een kwart van de transacties kunnen we niet met zekerheid zeggen of landbouwgrond gekocht is door een agrarisch ondernemer, particulier of belegger. Alleen voor overheidsaankopen is dat goed geregistreerd." Waar het voor de hand ligt dat dicht bij de grote steden beleggers uit zijn op winst als er bouwplannen zijn, nemen de aankopen door beleggers elders in het land toe doordat boeren moeilijker financiering krijgen van banken. Beleggers hebben een zekere belegging die ook bij een gering rendement niet failliet kan gaan en kunnen die verpachten aan boeren.
"Agrarische grond is een goede investering," zegt Jos Ebbers, voorzitter van de vakgroep Agrarisch & Landelijk bij de belangenvereniging voor makelaars NVM. De investeerder krijgt stabiele pachtinkomsten, en ook voor boeren is het aantrekkelijk door de stijgende grondprijzen en de wens om te extensiveren.
"Verkoop aan een belegger en terugpachten geeft boeren financiële speelruimte terwijl ze de grond in gebruik houden", vult Barend Bekamp van RaboResearch aan. Hij verwijt met zoveel woorden de overheid dat zij geen aandacht heeft gehad voor het landbouwareaal. "Overheden hebben de afgelopen jaren wel grondbeleid gevoerd voor verstedelijking, maar voor extensieve landbouw was die er nauwelijks, omdat daar geen urgentie lag."
Hectares verkwanseld voor snelweg, industrie en geld
In het Gentse stadsmuseum STAM is op dit moment in een tentoonstelling te zien tot welke problemen zo'n 'verwaarlozing' kan leiden. De tentoonstelling 'Gentse Gronden' vertelt de geschiedenis van de 5.000 hectare landbouwgrond die rond de stad al sinds de middeleeuwen beheerd worden door de verpachters en de zogeheten kerkfabrieken, instellingen die door Napoleon in het leven werden geroepen als nationalisering van het bezit van de kerk. "Al vanaf de 13e eeuw begon een 30-tal hospitalen en kerken gronden te gebruiken om armen en zieken te helpen", vertelt historica Esther Beeckaert op VRT. "De landbouwgronden dienden onder meer om voedsel voor de mensen te voorzien." Door de langjarige pachtcontracten hadden de pachters een grote zekerheid over het gebruik van de gronden, konden ze een sociale functie vervullen en ontstond een voedselketen die voor meer welvaart zorgde.
Voor Oost-Vlaanderen is in 2023 door ILVO-onderzoeker Hans Vandermaelen vastgesteld dat ruim 10% van de landbouwgronden in bezit van overheden en instellingen is. De afgelopen 50 jaar is 3.200 hectare van die 5.000 hectare niet meer agrarisch in gebruik. "Vanaf de jaren 60 zijn er nieuwe grote ontwikkelingen," aldus Beeckaert. "De overheid legt de snelwegen E40 en E17 aan. Ze onteigent gronden van de voorloper van het OCMW [het 'Openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn', dat een aantal maatschappelijke diensten verleent en zo voor het welzijn van de burgers zorgt, nvdr]. De haven van Gent groeit, publieke gronden veranderen in industriezones. Onder meer staalbedrijf ArcelorMittal ontwikkelt op wat ooit 'Gentse gronden' waren." En vanaf de jaren '80 verkoopt het OCMW bewust gronden om geld binnen te halen voor nieuwe investeringen. Boeren zien hun prachtgronden verdwijnen en zijn zelf financieel niet in staat om zelf een bod te doen. De boer komt zonder land te zitten.
Boerenprotesten
"Toegang tot landbouwgronden voor boeren is een actueel thema. Gronden voor landbouw en voedsel zijn van grote strategische waarde," zegt Joris Relaes, administrateur-generaal van ILVO (Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek) dat samen met STAM de tentoonstelling organiseert. "Met landbouwgronden in publieke eigendom hebben overheden de kans om een doordacht landbouwbeleid te voeren. De samenwerking STAM–ILVO is voor ons als wetenschappelijk instituut uniek. Hier kunnen we op een bijzondere manier communiceren over landbouwkundig – ruimtelijke onderzoeksresultaten."
Volgens Beeckaert is de grondnijd die in Vlaanderen speelt direct gerelateerd aan de boerenprotesten. "We hopen met deze expo bezoekers aan te zetten tot nadenken. Dit is geen ver-van-mijn-bedshow."
