Opinie Bufferstroken zijn gerommel in de marge, laat ze renderen

Ik kijk sinds 1989 naar akkervogels. Zowel in Nederland als daarbuiten. Heb leeuweriken, patrijzen, grauwe gorzen, gele kwikstaarten en kwartels gezien in alle provincies en wat pogingen gedaan boeren met natuur op boerenland te laten inzien dat je met aanpassingen in de bedrijfsvoering veel winst kunt behalen.

In al die jaren heb ik aan nogal wat keukentafels gezeten. Je zou me een groene erfbetreder kunnen noemen. Anders dan vele groene lieden van mijn beroepsgroep, rijd ik mee op combines en maaimachines, help ik wel eens mee met de oogst en heb ik liters koffie naar binnen gewerkt op het bijzitje van tractoren met nogal wat PK’s. Meerijden op landbouwmachines zouden meer agro-ecologen moeten doen. Discussies over bijvoorbeeld predatie in moderne agrarische landschappen, het al dan niet effectief zijn van akkerranden of wensdenkerige patrijzenprojecten zouden dan anders verlopen.

Meerijden
Ik wil het zonder ook maar een grammetje meel in de mondhoeken met u hebben over bufferstroken. Dat zijn randen langs sloten en watergangen, bedoeld als zone met bufferende werking, ter bescherming van de watergang. Toen ik in juni 2023 met de jonge akkerbouwer Peter Meedendorp mee mocht rijden tijdens het inzaaien van zijn bufferstroken in het Groningse Westerwolde schreef ik er nadien een stukje over voor de Volkskrant. Daarna ben ik (nog) beter gaan letten op de vele duizenden kilometers bufferstroken zoals ze er tegenwoordig uitzien. Bufferstroken zijn de facto smalle akkerranden geworden en in veel gevallen ook nog eens tijdelijk. Steeds weer opnieuw ingezaaid, soms jaarlijks. Dat is niet waar een bufferzone langs sloot of watergang ooit voor bedoeld was.

Marginaal nut voor biodiversiteit
De bufferzone is verworden tot smalle akkerrand en we weten allemaal dat smalle akkerranden in Nederland nauwelijks hun werking voor biodiversiteit hebben bewezen. Sterker nog, je kunt met speels gemak beredeneren dat ze in veel gevallen een ecologische val zijn. Omdat er altijd wel ergens iemand met een kijker en/of vlindernetje te vinden is die het tegendeel beweert, blijft de mythe overeind dat dit soort ‘field margins’ zouden werken. Jawel, margins. Marginaal dus, zeker langs velden met hoogproductieve agrarische doelen.

Ik ken genoeg boeren die aan zo’n experiment zouden willen meedoen. En dat begint met meerijden op een tractor en goed noteren wat je dan allemaal ziet

Het ecologische rendement van smalle (en ook brede) eenjarige akkerranden is laag, de uitvoering stuit vaak op problemen (denk aan veronkruiding met distels en andere soorten die landbouwkundig minder wenselijk zijn) en de randen zijn slechts een lijntje op de kaart die afrekenbaarheid richting verschillende overheden organiseert. Boeren weten het, de handvol veldbiologen die het zien weten het, en ik denk dat het ambtelijke apparaat dat dit bureaucratische circus moet handhaven en in regels moet gieten het ook hoort te weten. Het is wel degelijk mogelijk om bufferstroken beter te laten functioneren, op zowel ecologisch vlak, als op het halen van de oorspronkelijke doelen (denk aan de Kaderrichtlijn Water). En daarbij zouden ze de praktiserende boer minder hinder opleveren.

Slechts voor een jaar
Dat zit zo. Het leeuwendeel van de bufferstroken in akkerland wordt voor een jaar ingezaaid. Een jaar lijkt heel wat, maar in praktijk kiezen veel boeren ervoor pas later in het seizoen in te zaaien en komt de begroeiing dus pas laat op. Van goede doorworteling van het ingezaaide bufferstrookmengsel is vaak geen sprake. Wanneer je als boer op zoek gaat naar mengsels dan wordt je al gauw tureluurs van de keuzemogelijkheden. Het is dan ook geen verrassing dat veel boeren kiezen voor goedkope mengsels. Maar helaas is goedkoop duurkoop.

Mijn devies zou zijn om te letten op twee basale kenmerken: a) ga voor een mix van klavers en grassen en b) let op de mate van doorworteling. Klavers en grassen lijken wellicht wat povertjes als je de kleurrijke akkerranden door het hele land ziet, maar eenvoud is vaak een sleutel tot succes. Kies voor meerjarige mengsels, waarvan de doorworteling in orde is. Dat is beter voor de bodem en voor de bufferende werking. Afvang van meststoffen en eventueel residuen van bestrijdingsmiddelen gaat immers niet in een kale strook met een pas ingezaaid mengsel.

Het is naar mijn idee niet handig om boeren die natuur niet primair in het hart hebben op te zadelen met allerhande weinig realistische doelen rondom natuurwaarden in agrarisch gebied. De geschiedenis van Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLB) laat klip en klaar zien dat dit zo niet werkt. Primaire landbouwproductie en biodiversiteit zijn de laatste decennia steeds minder bij elkaar gaan passen. Dat geldt ook voor bufferstroken. Het zou al heel fraai zijn als:

• Bufferstroken gaan doen wat ze moeten doen in relatie tot de KRW;
• De stroken geen last zijn en na goede ontwikkeling een lust;
• Basale biodiversiteit kan profiteren van meerjarige bufferstroken in plaats van de ecologische kaalheid die het nu vaak is;
• De stroken misschien zelfs wel – op een secundaire manier – agrarische kringlopen helpen te sluiten door mengsels en beheer toe te staan die uitgaan van agrarische productie;
• De stroken technische innovatie aanjagen om de inpasbaarheid op het boerenland te vergroten.

Er is op dit moment nog geen onderzoek beschikbaar dat laat zien hoe effectief bufferstroken zijn in relatie tot mijn verhaal hierboven. Ik doe daarom een voorzet met dit stuk, er zijn naar ik denk varianten denkbaar die een agrariër doet glimlachen in plaats van met een chagrijnige kop rond te lopen. En daarbij de basale biodiversiteit helpen. Denk aan akkervogelsoorten als graspieper (broeden) en gele kwikstaart (foerageren).

Stel dat we een concept kunnen bedenken waarbij een mengsel zodanig is samengesteld dat het naast het halen van biodiversiteitsdoelen en de afvang van meststoffen ook een agrarisch nut kan halen (mag nu niet), dan kunnen boeren iets produceren wat op bedrijfsniveau (of mijn part in de regio) als mest kan worden gebruikt. Denk aan plantaardige mest gebaseerd op klaverachtigen zodat elders weer een schijfje stikstof kan worden bespaard.

Dat hiervoor naast een agro-ecologische innovatie ook technische innovaties nodig zijn, staat buiten kijf. Als we uitgaan van de meest minimale buffer van 3 meter dan kom je al gauw in het domein van waterschappen die ook machines hebben rondrijden met minimale werkbreedtes. In tegenstelling tot waterschappen (die tot op de dag van vandaag nog weinig benul hebben van grootschalig ecologisch beheer) zouden knappe koppen ook naar technieken kunnen toewerken die zowel de meerjarige bufferstroken alsook biodiversiteit op weg helpen.

Hoe mooi zou het zijn om op proefbedrijven (Lelystad, Valthermond, Nieuw Beerta, Colijnsplaat) iets slims te ontwikkelen in plaats van doormodderen met een bureaucratische last waar werkelijk niemand baat bij heeft en waarbij geen enkel doel wordt gehaald. Ik ken ook genoeg boeren die aan zo’n veldexperiment zouden willen meedoen. En dat begint met meerijden op een tractor en goed noteren wat je dan allemaal ziet.