NRC Handelsblad maakte een reconstructie van 'de derogatie', het woord waar Nederland 2 jaar geleden nog nooit van had gehoord. Inmiddels staan de kranten er vol van en weet iedereen weet dat het iets is met mest waar we te veel hadden, maar dat mocht toch. Hoe kwam die 'uitzondering' (want dat betekent het woord) tot stand? De krant reconstrueerde de boel samen met de politieke hoofdrolspelers van destijds op het gebied van landbouw in de Europese Commissie en in Nederland. Het verhaal eindigt met een advies van oud-landbouwminister Veerman aan het boervriendelijke kabinet Schoof: temper je beloften.
In 2004 speelde oud-minister Cees Veerman een cruciale rol in het maken van een uitzondering voor Nederland. Nederlandse boeren mochten daardoor meer mest uitrijden dan volgens de Europese normen was toegestaan. Veerman bereikte dit door te begrijpen wat andere Europese landen wilden en hoe Brusselse bestuurders in het spel zaten. Door vervolgens slim te onderhandelen om ieder belang in het juiste pulletje te krijgen, wist hij een politiek akkoord te sluiten dat de belangen van meerdere landen diende.

Het proces
De kern van Veermans succes lag in zijn vermogen om verschillende dossiers met elkaar te verbinden en daarmee een wederzijdse uitwisseling van belangen te creëren. Hij zag een kans om het probleem van mestoverschotten in Nederland op te lossen door in te spelen op de wensen van Italië en andere landen. De Italiaanse boeren hadden problemen met boetes die werden opgelegd voor het overschrijden van hun melkquotum. De boetes werden door de Italiaanse overheid betaald, maar Nederland, onder leiding van de even stijve als strenge rekenmeester minister van Financiën Gerrit Zalm, verzette zich daar fel tegen. Italië moest en zou zich aan de Europese begrotingsdiscipline houden en niet zijn boeren een concurrentievoordeel geven door een deel van hun kosten uit de EU-pot te betalen.

Veerman gebruikte zijn goede relatie met de Eurocommissaris voor Landbouw, Franz Fischler, en zijn Italiaanse collega Gianni Alemanno om een deal te sluiten. Italië zou een gunstigere behandeling krijgen wat betreft de melkboetes. In ruil daarvoor zou Nederland een derogatie krijgen voor het uitrijden van mest. In plaats van 170 kilo per hectare mocht Nederland voortaan 250 kilo toepassen.
Het proces was een klassieke Brusselse koehandel: als je wat wilt, dan moet je ook wat geven. Veerman speelde handig in op de behoeften van andere landen om zo Nederlandse belangen veilig te stellen.

Als je van halen bent, is het lastig om iets te krijgen want daarvoor moet je brengen
Andere landen profiteerden ook
Niet alleen Nederland profiteerde. Andere landen met vergelijkbare landbouwuitdagingen, zoals Denemarken, Duitsland en Ierland, kregen eveneens ruimte voor een derogatie. Zij hadden baat bij het precedenten dat Nederland had gecreëerd en konden onder vergelijkbare voorwaarden nu ook hogere mestgebruiksnormen toepassen

In de jaren na de oorspronkelijke toekenning van de derogatie werd deze voor verschillende landen herzien. De ruimte om een uitzondering te claimen is nu vrijwel verdwenen. Ook Nederland kreeg in 2022 te horen dat de derogatie na 2025 niet meer verlengd zal worden. Dit lot trof ook de andere landen; ook zij moeten zich weer aanpassen aan de strengere EU-regels.

Veermans onderhandelingen in 2004 laten zien hoe politieke slimheid en begrip voor de belangen van andere landen kunnen leiden tot het veiligstellen van nationale belangen. Door handig in te spelen op de behoeften van Italië en andere EU-lidstaten, kon hij toen zijn spel spelen. Toch hebben dergelijke deals uiteindelijk een houdbaarheidsdatum. Daar heeft Nederland zich onvoldoende rekenschap van weten te geven, zodat ons land in feite weer voor dezelfde uitdaging staat als in 2006. De vraag is wat de huidige Landbouwminister Femke Wiersma als een Tom Poes de lidstaten te bieden heeft om er een deal uit te slepen.

Cees Veerman waarschuwt Den Haag vanuit de krant: "laat dit kabinet oppassen om verwachtingen te wekken die moeilijk realiseerbaar zijn. Dat voorkomt een enorme teleurstelling bij boeren die juist van deze coalitie iets verwachten." Nog een keer zo'n deal is nogal ingewikkeld gegeven de veranderde belangen en juist het kabinet waar Wiersma deel van uitmaakt, heeft aangekondigd allerlei zaken van Brussel te willen. Als je van halen bent, is het lastig om iets te krijgen want daarvoor moet je brengen.