Naar aanleiding van Rondom Tien schreef Pieternel een analyse over de reden waarom boeren doorgaan met boeren. Tevens stipte ze aan op welke punten de uitzending kansen miste om Nederland te laten zien waar het misgaat met onze boer.
Pieternel:
Eén op de drie boeren en tuinders wil stoppen en een kwart voelt zicht werkende arme. Dat was het schrijnend resultaat van een onderzoek van Rondom Tien, in samenwerking met LTO Nederland. De respons was enorm; meer dan 3.000 boeren en tuinders vulden geduldig het vragenlijstje in. Gisterenavond moest dan de apotheose komen in de uitzending van Rondom Tien ‘Het verdriet van de boeren’, midden tussen de strobalen in de schuur van Piet van IJzendoorn in Zeewolde. Het zou gaan over het langzaam verdwijnen van de traditionele boer en het feit dat er over dertig jaar nog maar de helft van de –overwegend- gezinsbedrijven over zullen zijn.
Verraad
De uitzending begon veelbelovend. Een mooi portret, waarin champignonkweker André Zwinkels en boerin Lijntje Boons over de beëindiging van hun gezinsbedrijf vertelden. Petje af voor deze mensen. Daar kun je alleen maar met diep respect naar kijken. Zo vol voor de camera tegen het Nederlandse publiek vertellen dat je moest stoppen met hetgeen je het allerliefste deed in het leven. Lijntje: “Ik heb gezien hoe mijn kalfjes werden geboren en nu moesten ze weg. Onze koeien zijn altijd goed voor ons geweest. Ik voel het als verraad dat ik niet meer voor ze kan zorgen.” Met die uitspraak verwoordde ze precies waarom die tomaten of die kipfilet zich onderscheiden van alle fabrieksproducten in de supermarktschappen. Boeren is meer dan voedsel produceren. Boeren is betekenis geven aan voedsel. Boer zijn is je leven. Dat irrationele is nu precies het verdriet van de boeren als het niet langer meer gaat.
Vrouwen
Het viel me op dat de vrouwen echt de boventoon voerden in deze uitzending. Of het nu de ervaren Jennifer van der Burg en Lijntje Boons waren, of de nieuwe generatie in de vorm van dochter Lisette van der Burg en tuinder(ster) Aletta van der Velden. Zij durfden het thema een gezicht te geven. De mannen vervielen vervolgens weer in een discussie over mega-bedrijven. En daar ging, mijns inziens, de uitzending stuk. Toen eenmaal dat macho-woord viel duikelde iedereen over elkaar heen en vervloog ‘Het verdriet van de boeren’. Daar miste ik een stuk research van de redactie, die moeite had een goede lijn in het verhaal te brengen en slechts constateerde. En dat terwijl er zoveel materiaal voorhanden is van eerdere discussies in De Rode Hoed, op de site van het Agrarisch Dagblad en het levenswerk van Jan Douwe van der Ploeg. Ik noem er maar een paar en er is zoveel meer te vinden.
Twijfels
Praten boeren en tuinders te weinig over hun zielenroerselen en pakt de samenleving dat niet op? Dat vraag ik me dus af. Afgelopen week zat ik aan de keukentafel van een tuindersfamilie precies over hetzelfde onderwerp te praten. Paprika’s telen ze, op een gemiddeld groot modern familiebedrijf.
De kluts kwijt
Een boer, een tuinder mag niet huilen. Ik merk dat dagelijks. Zodra een tuinder zijn kop laat hangen ziet de buitenwereld hem niet meer staan. Ik sprak vorig jaar nog een jongen van school. Hij werd bijna automatisch tuinder, deed het goed, stond op het punt om een nieuwe kas te bouwen. Toen begon het hem te duizelen. Hij raakte de kluts kwijt. Waarom ga ik mee in die ratrace naar nog groter? Zwaar overspannen zat hij een half jaar thuis om vervolgens het moedige besluit te nemen zijn bedrijf te verkopen. Hij vertelde me dat hij altijd in zijn kring een gerespecteerd man was geweest, maar op het moment dat hij onderuit ging zag niemand hem nog staan. Sterker nog: hij verdween van het prioriteitenlijstje van de toeleveranciers en afnemers. Hij was niets meer, niemand, zo dacht hij. Gelukkig namen vrienden het voor hem op, door een vuist te maken naar die toeleveranciers. ‘Als je hem niet behoorlijk behandelt hoef je bij ons ook niet meer te komen’, was hun houding. Dat hielp bij het toch al zo moeilijke proces waar hij doorheen ging. Niet janken, maar schouders er onder.
Zwijgen doet overleven. De boer huilt, maar vooral van binnen.
Vervolg
Ik zou nu graag een vervolg zien op Rondom Tien. Eén keer zo’n onderwerp oppakken is natuurlijk onvoldoende om een bijdrage te leveren aan de landbouwdiscussie, zeker nu deze zo rommelig is verlopen. Dat merkte ik wel aan de reacties die via Twitter de revue passeerden.
Ik zoek namelijk een antwoord op de vele vragen die gisterenavond bleven hangen. Een duidelijke uitleg waarin oude landbouweconomische wetmatigheden worden benoemd, met een gefundeerde verklaring waardoor de wereldwijde landbouwcrisis is ontstaan en hoe we die gaan ombuigen naar de toekomst. Van der Ploeg: “We staan op een serieuze tweesprong: mega-landbouw met bedreiging van ons milieu of een aantrekkelijke landbouw waar het familiebedrijf zijn plaats behoudt.”
Ik ben benieuwd welke TV-zender in combinatie met interactieve media niet alleen boeren maar ook burgers weet te betrekken bij die keuze.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 3 augustus krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 3 augustus krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Om het dossier compleet te houden: boerenreacties leverden op de site van het Agrarisch Dagblad 180 commentaren op.
Misschien kunnen we oplossingen zoeken in het veranderen van de keten. Zoals hier in de UK net aan de andere kant van de Noordzee ligt een heel ander landschap van boeren (met natuurlijk meer ruimte, en minder regels) bijvoorbeeld de supermarkt Morisson: http://www.morrisons.co.uk/Fresh-Food/The-Morrisons-Farm-at-Dumfries-House/ Maar ook food giant Tesco en Marks en Spencer kopen de supply chain op om een minder variabele in de markt te hebben. Maar of dat goed is voor de rest van de boeren ik ben bang van niet.
het is me een lastige discussie, waar ligt de fout? Wanneer is het wanbeleid van de boer en wanneer van de keten? Komt het door onze eigen coöperaties waar de boer zelf lid van is of door onze gedrevenheid om de beste en de grootste te zijn?
In dat opzicht is het de waanzin die tussen Nederland en UK gelijk zijn, waar Nederland wil exporteren gebruiken de Engelse alles wat maar van eigen bodem komt resultaat een brood gemaakt van tarwe zo arm in eiwitten dat het bijna kauwgom is. Laten we dat in Nederland niet creëren en voor zijn.
Misschien met schaalvergroting wel nodig voor de boer en minder een gezinsding, maar historisch gegroeid lijkt het me lastig en pijnlijk proces.
18 sep 2010 14:35
Hetzelfde onderwerp loopt ook op deBoerderijsite. Ik las daar deze reactie:
Het is makkelijk om overheid of wie dan ook de schuld te geven, maar zeg nu eerlijk. Is het de afgelopen 200 jaar ooit anders geweest dan dat een kwart van de boeren het verrekte lastig heeft. Volgens mij is dit bijna een economische wet. Niet voor niks neemt al honderden jaren het aantal boeren ieder jaar met zo'n 4% af, terwijl de omzet ieder jaar weer stijgt. Ik hoop wel dat de inzet is dit op sociale wijze te laten verlopen !!!!.
Geplaatst door anne, fryslan
Geheel terechte reactie. Reacties van niet-boeren op boerenleed zijn vaak in twee categoriëen: "O, wat zielig" of "eigen schuld dikke bult". Beiden staan haaks op de realiteit wat mij betreft.
Zoals Josien zegt (uitstekende bijdrage!) is er geen verband tussen te lage boerenprijzen en zieligheid. Toch is er behoorlijk wat te verduidelijken over die "zieligheid".
Waarom laten boeren zich in een situatie brengen waarin ze "zielig" zijn?
Zaterdag was ik op een buurtfeest en hoorde dat een (verre) buurman - die net zijn boerderij had verkocht voor een enorme prijs - het er moeilijk mee had dat hij geen boer meer is. Voor burgers zal dat meer dan merkwaardig overkomen. Met een andere buurman kreeg ik het er over waarom het moeilijk is om ex-boer te zijn. Enkele gedachten: landbouw heeft iets magisch. Je stopt wat in de grond en wacht af wat er gebeurt. Een gewas (of dier) heeft een belofte in zich. Als een opgroeiend kind dat een kwetsbare hoop in zich draagt.
[Dat ik dit zo opschrijf beteknt in de verste verte niet dat ik sentimenteel hierover ben. Iedere boer zal het met me eens zijn].
Die hoop bestaat zowel uit een fysiek resultaat (misschien brengt dit wel .... ton per ha op) als financieel (als de prijs nu eens ....)
Maar het gaat zeker verder dan dit zuiver platvloerse.
Landbouw heeft ook sterk therapeutische waarde. Lekker in de grond wroeten.
[Was het Schopenhauer die aan het eind van zijn carrière - "waarover men niet kan spreken, daarover moet men zwijgen" - bij een bejaardencentrum als tuinier aan het werk ging?]
Ex-boer worden betekent dat je dat allemaal opgeeft. Plus de sociale contacten met buren, leveranciers, afnemers.
Gedwongen stoppen heeft nog meer aspecten. Omdat landbouwmarkten grillig zijn is er steeds de mogelijkheid dat de volgende oogst beter wordt. Je wilt niet hebben dat je na een aantal slechte jaren stopt en dat vanaf dat moment een gouden tijd aanbreekt. Dan liever dat het nog 5 jaar slecht blijft.
Het gevoel van de mislukte boer uit de bijdrage van de redactie (is het van Pieternel?) is typerend. Hij heeft het gevoel als een paria behandelt te worden. Deels zit dat gevoel in hemzelf, deels is het terecht. Leveranciers/afnemers heebn weinig belangstelling voor zo iemand. Wat diens collega's betreft: is het net als een groep antilopen die liever dooreet dan aandacht te besteden aan een groepsgenoot die net door een leeuw is gepakt?
Een jaar of 6-7 geleden hadden wij bedrijfsmatig ook een aantal slechte jaren. Redenen: een combinatie van overaanbod op de biologische markt, een coöperatieve afzetorganisatie die slecht functioneerde, een relatief klein bedrijf (overigens kwamen in die jaren ook veel zeer grote bio-bedrijven aan de rand van de afgrond). In die jaren ben ik ook de illusie kwijtgeraakt dat ik bij de 20% topondernemers hoor (een hele opluchting).
Maar zo'n crisis is heel confronterend. Zelfs met het nodige relativeringsvermogen - kans op falen hoort bij ondernemersschap, boeren in arme landen hebben nog oneindig veel groetere problemen, er zijn meer serieuze beroepen dan boer, etc. Het raakt je op een fysieke wijze - zoals iemand die zijn kind verliest.
Het belangrijke punt dat ik mis in de discussie: we hebben hier een grote voedingsindustrie, die veel van de Nederlandse producten zoals melk en vlees verwerkt voordat ze geëxporteerd worden. Een aantal grote spelers, zoals Friesland-Campina, Vion en Suikerunie zijn cooperaties en dus (deels) in boerenhanden. Ik heb sterk de indruk dat deze spelers een grote aanvoer van efficient, grootschalig geproduceerd product uit de nabije omgeving niet kunnen missen. Zij hebben net als de (deels ook cooperatieve) veevoerleveranciers, geïnvesteerd in grootschalige productiefaciliteiten in Nederland en die zien ze niet graag leeg liggen. Een deel van hun leden en hun cooperatieve bank ziet dit ook en pleit vanuit dat belang voor schaalvergroting en voor wereldmarktspeler blijven. Als we als boer of burger daaraan iets zouden willen veranderen is enig geduld wel op zijn plaats: de gewenste transitie van bedrijven van dit formaat en hun investeringen is al gaande, maar mag m.i. niet ten koste gaan van de cooperaties en hun lid-eigenaren.
Waar de media steeds maar niet in slagen, is om de complexiteit zelfs maar bij benadering uit te leggen. Te lage prijzen voor de boer is niet synoniem aan zielig, en betekent ook niet automatisch dat de zwartepiet bij de super ligt, mega is niet synoniem aan milieubedreigend, familielandbouw is niet synoniem aan aantrekkelijk, biologisch is niet synoniem aan natuurlijk, natuurlijk is niet synoniem aan goed dierwelzijn, regiolandbouw is niet synoniem aan duurzaam en ga zo nog maar even door.
Ik zou een vervolg juist niet via de emotie maar via de economie/geopolitiek van liberale markten in willen zoemen. Bijvoorbeeld wat in een ander draadje voorbij kwam: Dick Veerman en JD vd Ploeg, die vanuit zeer verschillende vertrekpunten (liberalerig vs. rood), via heel verschillende denkwegen (economisch/filosofisch vs. sociaal/landbouwkundig) op dezelfde oplossingsrichting komen: regionale landbouweconomieen met multivolumes.
En daar dan tegenover WUR, LEI, RABO, LTO, waar deskundigen beweren dat regionaal het niet op gaat lossen, dat opleuking via bio of streek best mag voor een paar nichespelers, maar dat serieuze landbouw in NL gewoon mee kan doen in wereldmarktbulk, en waarom dat goed is.