Wat is circulariteit? ‘De natuur is een familiebedrijf met meer dan 3,5 miljard jaar R&D’

De natuur is een familiebedrijf met meer dan 3,5 miljard jaar R&D. Daar kunnen we veel van leren over wat een duurzame economie is. Moeder Natuur is onze economische mentor.

Les 1: Energie komt van de zon. Les 2: Diversiteit is basis (voor adaptatie en risicospreiding). En les 3: Circulariteit.

In de natuur bestaat geen ‘afval’: alles is voedsel voor weer iets anders. In natuurlijke, gezonde ecosystemen met een diversiteit aan samenwerkende soorten, zijn kringlopen gesloten. In voedselketens en voedselwebben worden energie en voedingsstoffen van het ene organisme naar het andere doorgegeven. Alle grondstoffen worden zo continu hergebruikt voor nieuwe groei en ontwikkeling. Deze biologische cyclus vormt de basis voor al het leven op onze planeet.

Maar het economische model van de natuur staat haaks op ons lineaire economische ‘take, make, waste’ model waarbij grondstoffen vernietigd worden. Met grondstofuitputting, milieuvervuiling en natuurvernietiging als desastreus resultaat.

Het economische model van de natuur staat haaks op ons lineaire economische ‘take, make, waste’ model

Circulariteit, de biologische cyclus, is dus een ecologisch concept. Geen wonder dat ik, als toenmalige directeur van het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW), in 2007 zeer gecharmeerd was van het ontwerpparadigma 'Cradle to Cradle' (C2C). C2C is ontwikkeld door chemicus Michael Braungart en architect William McDonough en streeft naar een duurzame en circulaire economie waarin producten zijn ontworpen met het einde van hun levensduur al in gedachten. Het doel is om producten te creëren die niet alleen veilig en gezond zijn voor mens en milieu, maar ook volledig hergebruikt kunnen worden in technologische of biologische kringlopen zonder verlies van kwaliteit.

Practice what you preach
De prachtige documentaire Afval is Voedsel van VPRO Tegenlicht deed mijn hart sneller kloppen. Precies in de tijd dat we bezig waren met de keuze van de architect en het ontwerp van nieuwbouw voor twee van onze drie NIOO-vestigingen die werden samengebracht aan de overkant van de Wageningse campus. C2C moest het worden voor het nieuwe NIOO laboratorium-kantorencomplex.

Als ecoloog denk je toch: ‘practice what you preach’. Als wij niet duurzaam bouwen, wie dan wel? Ik besloot alle NIOO-medewerkers een video van deze Tegenlicht-uitzending in het kerstpakket te geven en het werd een cruciale vraag aan de architecten die in de selectie zaten. En zo geschiedde. Het werd een gezamenlijke zoektocht, maar het resultaat mag er zijn, zeg ik trots. We hebben er alle mogelijke prijzen mee gewonnen.

De ambitie van een circulaire economie is prima waar te maken als we maar willen

Duurzaam bouwen
In de context van Cradle to Cradle zijn er twee primaire kringlopen: de biologische cyclus en de technische cyclus. De technische cyclus is gericht op het hergebruik van materialen die niet biologisch afbreekbaar zijn en betreft vooral industriële en technologische producten. De kenmerken van de technische cyclus waar de meeste bedrijven en industrieën mee te maken hebben, vinden vooral hun basis in het ontwerp en materiaalkeuze. Producten moeten zo zijn ontworpen dat ze weer makkelijk uit elkaar te halen zijn om materialen van hoge kwaliteit terug te kunnen winnen. Ten tweede moeten alle materialen veilig zijn voor mens en milieu; schadelijke stoffen zijn uit den boze. En ten derde moeten materialen eindeloos in de technische cyclus van recycling en hergebruik worden gehouden om te voorkomen dat waardevolle grondstoffen verloren gaan aan afvalstromen.

Bij het NIOO (bouw van 2009 tot 2011) hebben we de lat heel hoog gelegd op het gebied van energie, biodiversiteit en circulariteit. Het frustreert me nog steeds dat we niet links en rechts zijn ingehaald. Duurzaam bouwen is niet duurder; het zijn andere keuzes die je maakt. De ambitie van een circulaire economie is prima waar te maken als we maar willen. Opdrachtgevers en overheid (inkoop, normering) zijn daarbij leidend. Bedrijven willen wel.

Natuurlijke ecosystemen illustreren het concept van circulariteit op indrukwekkende wijze door het sluiten van kringlopen en het continu hergebruiken van materialen. Elk organisme speelt een rol in het behoud van de continuïteit van het ecosysteem. Door de principes van deze natuurlijke systemen toe te passen, kunnen we onze eigen economische en industriële processen duurzamer maken om te komen tot een circulaire en volhoudbare economie die werkt in harmonie met de natuur. Hoe lang gaan we nog wachten?