Wat is circulariteit? Planten telen met stikstof uit echte mest is niet zo duurzaam

Een groot deel van de lucht die we inademen bestaat uit stikstof, maar in een stabiele vorm die voor de meeste gewassen niet opneembaar is, namelijk N₂.

Om deze N₂ om te zetten naar een reactieve vorm die gebruikt kan worden in de landbouw heb je energie nodig. Organische processen kunnen deze omzetting doen, zoals vlinderbloemigen, andere stikstofbindende gewassen of vrij levende stikstofbindende bacteriën in de bodem. Het kan ook met brute energie. Dat doet de natuur met bliksem. Mensen hebben begin vorige eeuw geleerd hoe ze stikstofkunstmest kunnen maken met verschillende energiedragers. 

Goed en slecht nieuws
Als het gaat om circulariteit van stikstof is er goed en slecht nieuws. Om met dat laatste te beginnen, bij iedere teeltstap raak je onherroepelijk aanzienlijke hoeveelheden reactieve stikstof kwijt (naar water en lucht). Dat kun je ten dele beperken door de juiste bemestingstechnieken te gebruiken.
Het goede nieuws is dat stikstof in de grotere cyclus altijd weer terugkomt in de vorm van stabiele N₂.

Afbeelding: IFA 2018
Het startartikel over circulariteit maakte een verwijzing naar de Cradle-to-Cradle beweging van Michael Braungart en William McDonough. Zij hebben het niet over recycling maar spreken over up-cycling in plaats van down-cycling. Belangrijke voorwaarde hiervoor is de beschikbaarheid van abundant 'free' renewable energy. Als we 'abundant free renewable energy' hadden gehad dan spraken we in mijn optiek niet over recycling van stikstof maar vooral over de gevolgen van teveel reactieve stikstof op de biochemische kringlopen van onze natuur en de biodiversiteit.

Afbeelding: Planetaire grenzen volgens het Stockholm Resilience Center, Wikipedia 2022
Maar waarom hebben we het vandaag de dag in de maatschappelijke discussie dan zoveel over recycling van (reactieve) stikstof in dierlijke mest?

De echte vraag: hoeveel dieren willen we eten?
Er is geen 'abundant free renewable energy' en de huidige dominante bron van energie voor het produceren van kunstmest is fossiel. Dat veroorzaakt broeikasgasuitstoot en daarmee opwarming van de aarde, zie onze paper Broeikasgasemissies van kunstmest.

Logisch dus dat we spreken over recycling van stikstofmeststoffen, toch?

Door te focussen op recycling gaan we voorbij aan de principiële discussie die we moeten voeren

Niet helemaal. Belangrijker nog, door te focussen op recycling gaan we voorbij aan de principiële discussie die we moeten voeren: hoeveel dieren willen we houden om vervolgens op te eten? We hebben een dusdanige hoge veeintensiteit in Nederland dat de hoeveelheid mest die onze veestapel produceert, de plaatsingsruimte ver overschrijdt. Die stikstof in die dierlijke mest is voor een groot deel afkomstig uit kunstmest gebruik elders (zie onze paper Wat zijn kunstmestvervangers zonder kunstmest). En om de dierlijke mest die niet geplaatst kan worden te kunnen gebruiken in de 'kunstmestruimte' - in de vorm van RENURE moet je uitgebreide bewerkingen doen die weer opnieuw energie kosten. Of die groen of fossiel is maakt op systeemniveau niet uit omdat het allemaal extra energie is die je voor andere toepassingen hard nodig hebt.

Kortom, de focus op recycling van stikstof uit dierlijke mest lijkt zinvol (en is dat op bedrijfsniveau wellicht ook zo), maar gaat de systeemdiscussie uit de weg die eraan vooraf moet gaan. Namelijk hoeveel dieren passen in ons humane dieet. En hoeveel mest kan zonder verdere energierijke bewerkingsstappen geplaatst worden in Nederland. Het antwoord op die twee vragen geeft een aardige indicatie van hoe we onze stikstofhuishouding meer in balans kunnen krijgen.
En laten we ons rondom recycling vooral focussen op de andere 13 nutriënten die essentieel zijn voor ons landbouw- en voedselsysteem. In tegenstelling tot stikstof, is de beschikbaarheid van deze nutriënten beperkt.

Afbeelding: IFA (hier vind je het Engelstalige gemakkelijker leesbare origineel)