Lees ook
De gecombineerde leefstijl interventie (GLI) laat een beperkt effect zien bij overgewicht. Hoewel na 6 maanden een gewichtsafname van 5-8% te zien is, blijkt de behandeling voor een groot deel van de patiënten niet effectief genoeg. Een derde tot de helft lukt het niet om op de lange termijn op gewicht te blijven.

Vroeger keken we verbaasd naar het aantal gevallen van overgewicht in de VS. Inmiddels heeft ook de helft van de Nederlandse bevolking overgewicht. Van deze mensen heeft 14% ernstig overgewicht of obesitas.

Eten kan verslavend zijn
Hoeveel en wat we eten wordt niet alleen bepaald door onze energiebehoefte. Dit heeft ook - en vaak zelfs juist - te maken met gewoonten en hoe lekker eten kan zijn. Deze emotionele kant van eten is vaak onderbelicht.

Eetgedrag heeft nog meer gelijkenissen met verslaving: onze hersenen gaan er op dezelfde manier van ‘aan'
Ons gedrag is nogal eens tegenstrijdig met wat we eigenlijk wensen en verlangen. Ongezond blijven eten terwijl je dolgraag een gezond gewicht wil bereiken is een bekend criterium binnen de verslavingsgeneeskunde. Eetgedrag heeft nog meer gelijkenissen met verslaving: onze hersenen gaan er op dezelfde manier van ‘aan’. Hoewel eten een kleinere invloed heeft dan bijvoorbeeld cocaïne of heroïne, stimuleert het dezelfde hersengebieden op een vergelijkbare manier.

Eten als beloning
Bovendien is eten een primaire behoefte, aangestuurd door structuren in de hersenen die betrokken zijn bij beloning, motivatie en gewoontevorming. Eten kan een vorm van beloning of geruststelling zijn, zoals bij stress eten. Daarom is het lastig om eetgedrag te veranderen ook al ben je je bewust van de negatieve gevolgen. Als je de grip op wat je eet kwijt bent, spreken we van afhankelijkheid of verslaving. Sleutelsystemen hierbij zijn het opioïde systeem, betrokken bij genot, en het dopaminesysteem, betrokken bij beloning en motivatie waarin de zogeheten nucleus accumbens de kern is van het beloningssytsteem. Het eten van lekkere maar ongezonde vette, zoute, zoete dingen activeert deze systemen waardoor het effect van stress en negatieve emoties minder wordt. Die bak roomijs is dus écht comfortfood en zorgt er voor dat je je minder rot voelt.

Die bak roomijs is dus écht comfortfood
Naast het dopamine systeem speelt het endogene opioïde systeem een belangrijke rol bij eetgedrag. Dit systeem is betrokken bij het ervaren van direct plezier, zoals bij seks en drugs, maar ook eten en drinken. Voedsel met veel vet, zout en suiker - vaak aangeduid als 'palatable food' - activeert het opioïde systeem en stimuleert zo ons eetgedrag. Wanneer het opioïde systeem geprikkeld wordt, beïnvloedt het indirect ook het dopamine systeem, dat onze motivatie aanstuurt. Dit betekent dat de stimulatie van het opioïde systeem ook op lange termijn ons eetgedrag beïnvloedt.
Het opioïde systeem
Het opioïde systeem kennen we vooral van de pijnstillende en belonende effecten van stoffen als heroïne en morfine. Dit systeem kan worden onderverdeeld in drie subsystemen, elk met eigen receptoren: de µ- (mu), de δ- (delta) en de κ- (kappa) receptor. Vooral de µ-receptor is belangrijk in de context van eetgedrag.

Wanneer we ‘palatable food’ consumeren, stijgen de concentraties van lichaamseigen opioïden, zoals endorfinen, die de µ-receptor activeren. Deze receptor beïnvloedt zenuwcellen die normaal gesproken de dopamine-afgifte in de nucleus accumbens remmen. Door de activatie van de µ-receptor wordt deze remming opgeheven, wat leidt tot een verhoogde dopamine-afgifte en een versterkte motivatie om opnieuw te eten.

De strijd tussen gezond en ongezond eten
Gezond voedsel activeert het opioïde systeem veel minder sterk dan 'palatable food'. Dit verklaart deels waarom we vaak voor ongezond, maar lekker eten kiezen. Het blokkeren van de opioïde receptoren kan echter het belonende effect van eten verminderen. Een medicijn zoals naltrexon, dat de µ-opioïde receptor blokkeert, kan de mate waarin we voedsel lekker vinden verminderen en zo helpen om minder te eten.

Zelfs zonder daadwerkelijke dorst kan een reclame voor frisdrank de behoefte opwekken om het te drinken. Als je in plaats daarvan water drinkt, blijft de dopaminepiek uit. Dat kan leiden tot een gevoel van teleurstelling
Naltrexon wordt al gebruikt bij de behandeling van alcoholverslaving. Het is met name effectief in het verminderen van binge drinken, dus op de korte termijn. Het medicijn blijkt ook effectief in het verminderen van overmatige consumptie van voedsel. Door het plezierige effect van voedsel te blokkeren, daalt de dopamine-afgifte in de nucleus accumbens en neemt de drang naar ongezond eten af. Dit kan helpen bij het ontwikkelen van een gezonder eetpatroon.

Eetgedrag in de hersenen
De motivatie voor bepaald voedsel wordt sterk beïnvloed door gewoonten, die worden aangestuurd door de nucleus accumbens en het dopamine systeem. Het Nederlandse eetpatroon is voorspelbaar: drie maaltijden per dag, vaak in vaste hoeveelheden, en dus een goed voorbeeld van gewoontevorming. Wanneer je daarnaast herhaaldelijk wordt blootgesteld aan prikkels die je belonen, zoals het zien van een ijsreclame, wordt het dopamine systeem geactiveerd. Zelfs zonder daadwerkelijke dorst kan een reclame voor frisdrank de behoefte opwekken om het te drinken. Als je in plaats daarvan water drinkt, blijft de dopaminepiek uit. Dat kan leiden tot een gevoel van teleurstelling, wat de motivatie om water te drinken de volgende keer vermindert. Het is die subtiele strijd in ons hoofd die bepaalt welke gewoonte de overhand krijgt.
Dit artikel afdrukken