Lees ook
Terwijl de inbreukprocedure die Brussel vorige week instelde tegen de manier waarop Nederland de Kader Richtlijn Water (KRW) naleeft de media amper opviel, kreeg de procedure tegen de naleving van de Vogelrichtlijn alle aandacht. Nederland vertikt het om de grutto te redden, weet nu iedereen. De opgave ligt bij het nieuwe ministerie van LVVN dat onder leiding van de BBB-bewindslieden de natuurdoelen wel wil respecteren maar de landbouw ziet als de beste van de wereld en niet als probleem. De uitdaging is die twee toch te verenigen, zoals bijvoorbeeld Rutte II probeerde met de natuur-stikstofregelgeving van de PAS, die onder Rutte III door de Raad van State werd afgeschoten. Coalitiepartner Thom van Campen spreekt alvast van een 'zeer zorgelijke' situatie en zet daarmee politiek druk. Het natuurbeleid van de EU is immers geen linkse hobby van de vorige Europese Commissie maar al heel lang geleden ingesteld beleid (1979), legt Van Campen een criticus op X uit. Dat geldt overigens ook voor de Kader Richtlijn Water (2000).

De fasen van de procedure
De Europese Commissie (EC) start een inbreukprocedure tegen een lidstaat van de EU als een lidstaat de EU-wet- en regelgeving niet correct naleeft. De procedure verloopt in verschillende fasen. Eerst probeert de Commissie informeel het probleem op te lossen met de betrokken lidstaat. Verloopt die fase onbevredigend dan volgt een aanmaningsbrief, een Letter of Formal Notice. De Commissie beschrijft daarin de inbreuk en verzoekt de lidstaat om binnen een bepaalde termijn te reageren. Indien de lidstaat niet adequaat reageert, stuurt de Commissie een gedetailleerd met redenen omkleed advies - de zogeheten Reasoned Opinion - waarin zij de juridische gronden van de inbreuk toelicht en een deadline voor naleving stelt. Als de lidstaat tot slot niet voldoet aan het met redenen omklede advies, kan de Commissie besluiten de zaak voor te leggen aan het Europese Hof van Justitie in Luxemburg, dat uitspraak doet waartegen geen beroep mogelijk is. Als de lidstaat dan nog steeds niet voldoet aan de uitspraak van het Hof, kan de Commissie opnieuw naar het Hof gaan om financiële sancties op te leggen.

De Europese Commissie volgt deze procedure vanuit het principe gelijke monniken gelijke kappen. Haar taak is ervoor te zorgen dat alle lidstaten de EU-wetgeving correct en uniform toepassen.


De nu gestarte procedure lijkt gebaseerd op een combinatie van de informele fase en de daarop volgende fase met een termijn voor een inhoudelijk antwoord. Dat zou erop kunnen wijzen dat de ambtelijke top van de wat verrechtste nieuwe Commissie - waarvan alleen nog de voorzitter (Ursula von der Leyen, EVP, de koepel van Europese CDA-achtige partijen) al zeker is - de sokken zet in beleidshandhaving binnen de EU. Dat zou een signaal kunnen zijn om duidelijk te maken dat na de verwatering van de Green Deal in reactie op de boerenprotesten van 2023/24 Nederland niet moet denken dat er ook nog ruimte is om oud beleid open te breken. Afgelopen week gingen meerdere ingebrekestellingen van het Berlaymontgebouw in Brussel naar regeringen van lidstaten. Nederland was de enige die op de Vogelrichtlijn is aangesproken.


Vogelbescherming Nederland rijdt met deze reactie blind een politiek mijnenveld in
Positie Vogelbescherming
De Vogelbescherming spreekt zich vol zelfverzekerdheid uit tegen het falende beleid in Nederland. Ondanks hun felle kritiek is er niets gebeurd om de grutto beter te beschermen, zegt de organisatie in een bericht op X. In een onderliggende tekst op de website van de organisatie zegt deze dat de Vogelbescherming al in 2016 heeft gewaarschuwd. "Er moet nu echt wat gebeuren voordat we onze weidevogels voorgoed verliezen”, aldus Karsten Schipperheijn, de nieuwe directeur van Vogelbescherming Nederland. Dat zullen we ook daadwerkelijk moeten omdat Nederland van belang is voor de overleving van de grutto in de Europese Unie aangezien ons land het belangrijkste broedgebied voor deze vogelsoort is. Ongeveer 85% van de West-Europese gruttopopulatie broedt in Nederland. Sinds de jaren '70 van de vorige eeuw is het aantal broedparen gedaald van 120.000 naar rond de 25.000.

Schipperheijn ziet de intensivering van de landbouw als belangrijkste vijand die verslagen moet worden. Het verdwijnen van vogels als de grutto, kievit, tureluur, scholekster en veldleeuwerik ligt in het feit dat ze grote, aaneengesloten, open gebieden nodig hebben met extensief beheerd kruidenrijk grasland met daaronder een hoog waterpeil. Boeren mogen pas laat maaien omdat eerst de jonge vogels groot genoeg moeten zijn.
Waar was de Vogelbescherming in die discussie die al jaren achter de schermen plaatsvindt?
De Vogelbescherming schrijft: "Helaas zijn zulke gebieden bijna overal vervangen door eentonig graslanden met bijna alleen maar Engels raaigras, waar het waterpeil laag wordt gehouden. Om het tij te keren ten gunste van weidevogels zijn vergaande maatregelen nodig om hun broedgebieden effectief te beschermen, waaronder het aanwijzen van belangrijke gebieden voor broedende weidevogels. Met voor weidevogels optimaal, aangepast (agrarisch) beheer."

Nog niet zolang geleden werden FrieslandCampina en PlanetProof aangesproken door de Reclame Code Commissie op hun vogelonvriendelijke standaards. Op Foodlog schreef daar al veel langer geleden Chris van Bruggen over. Om een lang verhaal kort te vertellen: de regels die boeren in Nederland en Stichting Milieukeur hebben opgesteld zijn vooral gebaseerd op het terugdringen van de klimaatimpact van de melkveehouderij en hebben niet zo gelet op de vogelstand. Sterker nog: die twee bijten elkaar. Als die twee doelstellingen niet tegelijk kunnen worden gerealiseerd, is de vraag dus hoe je die twee tot een optimum kunt brengen waar we het als land en EU over eens kunnen zijn. De vraag is tevens: waar was de Vogelbescherming in die discussie die al jaren achter de schermen plaatsvindt?

Koks zegt niet dat er geen geld nodig is, maar wel een ander denken: niet tégen de gangbare landbouw maar mét om samen een nieuwe te maken die aantrekkelijk is voor zowel vogels als de economie waar de boer óók nog eens mee te maken heeft
Alleen meer geld: meer van hetzelfde
Ben Koks is een akkervogeldeskundige van het eerste uur. Hij zette zich als opiniemaker over vogelbescherming op de kaart met De man op de dijk en een serie opinies op Foodlog en de Volkskrant. Koks heeft een nadrukkelijke opinie over vogelbescherming in ons land: werk niet tégen de mainstream van de boereneconomie maar mét de mainstream. In antwoord op het X-je van de Vogelbescherming dat ik hem doorstuurde, reageert hij direct met een appje: "Vogelbescherming Nederland rijdt met deze reactie blind een politiek mijnenveld in. Door zich aan de rand roepend op te stellen, zijn ze medeverantwoordelijk voor de duizelingwekkende afname van boerenlandvogels."

Op de vraag hoe hij die provocerende uitspraak bedoelt, licht hij toe dat Nederland maar een klein land is, waarin reservaten zoals de natuuractivisten zich voorstellen te weinig zoden aan de dijk zullen zetten. Ook meer geld, zoals de BBB nu beschikbaar heeft gesteld in de vorm van een half miljard, zal niet helpen als NGO's en beleidsmakers "niet eindelijk eens gaan begrijpen dat ze moeten gaan denken vanuit wat boeren nodig hebben. Boeren gaan niet extensiveren in een land waarin de grondprijzen zo hoog zijn; subsidies of vergoedingen gaan nooit hoog genoeg zijn om een commercieel verdedigbare landbouw in de benen te houden. Dat weet iedere boer. Dus wat krijg je? Reservaatjes voor een paar boeren die vogels leuk vinden. Zo creëer je precies wat je niet wilt: kleine gebieden die een ecologische val zijn en blijven en waar predatoren een gedekte dis vinden. De BBB en andere pro-boeren politici gaan vervolgens roepen dat de predatoren moeten worden afgeschoten. Maar dat is het omkeren van het vraagstuk: ga je gewoon andere fauna afschieten als er te weinig ruimte is voor de vogels, of probeer je slimmer te zijn?"

Koks vervolgt zijn verhaal. "Meer geld alleen gaat niets oplossen, behalve dat er meer geld naar hetzelfde gaat met datzelfde resultaat. De Vogelbescherming had zich dat al heel lang geleden moeten realiseren. Wat nodig is, is een denken vanuit zowel een hoge output in productie als een aantrekkelijk land voor vogels. Dat kan, als we er maar anders over willen nadenken dan vanuit de tegenstelling intensief is fout en extensief is goed. Als we dat niet samen met boeren gaan doen, dan zullen ze zich nog meer gaan verzetten. En op dat pad heeft de Vogelbescherming nu haar eerste stappen gezet." Koks wijst bovendien op een X van Bird Life Europe, de Europese activistische vogelorganisatie, "die de Europese Commissie niet ver genoeg vindt gaan tegen boeren en de EU wil dwingen tot verdere extensivering. Met name Nederland kan dan zijn borst natmaken."

Meer geld helpt om meer leefbaar gebied voor de grutto en andere vogels te maken. De vraag is of het genoeg helpt
Niet tégen maar mét
Marije Klever is oud-bestuurder van het Nederlands Agrarisch Jongerenkontakt (NAJK); ze volgde Alex Datema op als voorzitter van BoerenNatuur, nadat Datema werd benoemd tot directeur bij Rabobank. BoerenNatuur ijvert voor natuurinclusieve landbouw en behoud en herstel van de cultuurnatuur zoals die door boeren en de natuur in Nederland in de afgelopen eeuwen is ontstaan. De organisatie geeft impulsen aan en coördineert het werk van boeren en collectieven die aan natuurinclusieve landbouw willen doen. "Maar dat niet alleen", zegt Klever, "BoerenNatuur is er om samen met de boer te kijken wat bij ieder bedrijf past. Dus vanuit de bedrijfsvoering van die boer; of hij nu extensief is of intensief. Dat doen we vanuit de gedachte dat ieder bedrijf ecologisch iets kan toevoegen op een manier die bij het bedrijf past én bij het gebied en de habitatkwaliteit als totaal. We zijn er om landbouw een logische combinatie met natuurbeheer te maken en de tegenstelling daartussen te verzachten. Een boer zou naast aardappels, graan en melk ook in staat moeten zijn om diensten op het gebied van biodiversteit, water en bodem en klimaat te leveren."

Klever reageert weinig verbaasd over de actie van de Europese Commissie. "We weten al heel lang dat de vogelstand achteruit gaat in Nederland. Als we dat willen stoppen, zullen we daar mee op moeten inzetten', zegt ze. Gaat meer geld dan helpen. "Ja", zegt Klever, "de huidige ANLb-financiering is te krap, met meer geld kunnen we meer gebieden aansluiten. Maar ook wij vinden dat geld alléén niet genoeg is." ANLb staat voor "Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer", een regeling in Nederland die boeren en landbeheerders ondersteunt bij het onderhouden en verbeteren van natuur en landschap op hun landbouwgronden. Doel is het bevorderen van biodiversiteit, het behouden van landschapsschoon en het verbeteren van de waterkwaliteit. Boeren kunnen subsidies ontvangen voor activiteiten zoals het aanleggen van bloemrijke akkerranden, het onderhouden van houtwallen en het creëren van leefgebieden voor weidevogels.

BoerenNatuur zegt op zijn website het essentieel te vinden "dat het ANLb de komende jaren verder doorontwikkeld wordt tot een ANLb dat zowel voldoende omvang als intensiteit heeft. Dat wil zeggen: meer beheer en meer samenhang in het beheer op systeemniveau." Dat betekent in gewone mensentaal het landschap zal vogelvriendelijker moeten worden gemaakt. Maar ook BoerenNatuur zegt dat we ons moeten realiseren dat "predatie van eieren en kuikens van bijvoorbeeld de grutto door een hoge predatordichtheid tot achteruitgang leidt en populatieherstel voorkomt" en dat onder meer jacht op de vogels in het buitenland een externe factor is waar Nederlandse boeren geen invloed op kunnen uitoefenen.

Drammen heeft geen zin als je alleen vanuit je eigen wereld blijft denken
Klever is minder nadrukkelijk dan Koks, maar staat niet ver van zijn scherp geformuleerde standpunt af. Wat haar betreft helpt meer geld om meer leefbaar gebied voor de grutto en andere vogels te creëren. De vraag is of het genoeg helpt om voldoende ruimte voor de grutto en andere dieren te creëren. De fauna heeft baat bij grote gebieden. Zolang het streven blijft om via extensieve landbouw in nagenoeg per definitie te kleine reservaten te denken, zal de stand van de grutto weinig verbeteren en krijgen predatoren de schuld.
.
Voor de grutto heeft Nederland een grote Europese verantwoordelijkheid sinds 1997 omdat de populatie hier broedt. We hebben er duidelijk niets van gebakken. Koks zegt niet dat er geen geld nodig is, maar wel een ander denken: niet tégen de gangbare landbouw maar mét om samen een nieuwe te maken die aantrekkelijk is voor zowel vogels als de economie waar de boer óók nog eens te maken heeft.

Drammen
"Naast budget zijn voor boeren vooral langjarige zekerheid, marktconforme vergoedingen, goede afstemming met ander beleid en monitoring van de habitatkwaliteit van groot belang", zegt Klever. "Piersma kan wel zware extensivering eisen", zegt Koks, "maar zulk drammen heeft geen zin als je alleen vanuit je eigen wereld blijft denken. Piersma denkt dat hij behalve vogels ook de boeren kan redden met een oneconomisch systeem. Hij laat zien hoe los een leidend ecoloog van de werkelijkheid kan staan en dan verbaasd is dat boeren de hakken in het zand zetten. Dat is namelijk wat er gebeurd is en wat ook met meer geld maar geen nieuw denken zal blijven mislukken." Koks verwijst met zijn woorden naar uitspraken van Theunis Piersma in De Gelderlander. Piersma is een gelauwerd Nederlandse ecoloog en hoogleraar Trekvogelecologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij werd bekend vanwege zijn onderzoek naar trekvogels, met name hun migratiepatronen en de ecologische factoren die hun overleving beïnvloeden. Zijn werk heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan het begrip van de manier waarop vogels hun migratieroutes aanpassen aan veranderingen in hun leefomgeving en klimaatverandering.
Dit artikel afdrukken