Frankrijk, Italië, Engeland en ook Nederland worden in de tweede helft van de 18e eeuw overspoeld met kookboeken in de nieuwe stijl: de burgerlijke, vaak van, maar in ieder geval vóór vrouwen. In de burgerkeuken kookt de thuiskokkin eenvoudig doch voedzaam. Gebraden vlees met een sausje, gestoofde vis dito, de voorloper van de tosti, soepen en hartige taarten, en veel met ei, boter en room. De Fransman Menon meent in zijn ‘ La Cuisinière Bourgoise ‘ (1746) dat er naast vlees alleen eieren uitzonderlijk veel variatie in de keuken toestaat. En dan zijn daarmee ook nog eens medicinale toepassingen mogelijk. Zelfs de eierschaal is te gebruiken als tandpasta. Dat is pas een duurzame verwaarding van een ei.

Volmaakt en Schrander
De Republiek der Nederlanden blijft niet achter waar het deze nouvelle cuisine betreft Zo verschijnt in 1746 De Volmaakte Hollandsche Keuken-meid. Prompt wordt het gevolgd door De Volmaakte Geldersche Keuken-Meyd, Onderwyzende Hoe men allerhande Spyzen op een smakelyke en min kostbare wyze kan toerigten: namentlyk, het koken, stoven, bakken en braden van alle soorten van Vleesch en Visch, mitsgaders het stoven, inmaken en drogen van allerley Groentens, en andere Vrugten, als meede het Inzouten en Roken van Vleesch, het maken van Worsten, en eyndelyk eenige beproefde Huys-Middelen. Zeer dienstig in veelerhande Qualen en Toevallen; Waar by nog komt, een Verzameling van hondert Uytgelezene Recepten ter extraordinaire toebreydinge van delicate Spyzen, Confituren en Tincturen. Tweeden Druk, te Nymegen, by Isaac van Campen, boekdrukker en boekverkoper 1761.
Het werkje beleeft elf herdrukken, waarvan de laatste in 1865.

Allerkundigste Huishoudsters
De inleiding van de hand van de uitgever geeft de tijdgeest goed weer. De burger staat centraal, mevrouw bestiert haar huishouden met behulp van een goed opgeleide schare personeel. Zij heeft een uitgebreid netwerk van sociale contacten, neemt initiatief en handelt zelfstandig.
Voorrede van den Uytgever aan den bescheyden Leezer.
Eene voorname Dame aan myne Drukpers in den Jaare 1747 overgeven hebbende eene Verzameling van hondert uytgelezene Recepten, aanwyzende hoe men op het keurigste sommige Spyzen niet alleen maar ook zekere tot dus verre niet zeer bekende Geneesmiddelen voor eenige ongemeene Toevallen konde toebereyden; vonden dezelve allomme zoo veel goedkeuring, dat ik binnen korten tyt, zonder die buyten de Stad te verzenden, uyt myn Boekwinkel alle daar van opgelegde Exemplaaren verkogt zag. Dit zoo gretig vertier van een Werkje, dat maar een kleyn gedeelte van het geen de Keuken betrof behelsde, deed my op een volmaakter Werk van die natuur denken. Ik gaf derhalven dit myn oogmerk te kennen aan Vrouwen van meerder en minder rang, alhier voor de beste en allerkundigste Huys houdsters bekent zynde, met verzoek van my in deezen de behulpzame hand te willen lenen.

Rage
De meeste provincies komen met een eigen variant. In het Sticht is de keukenmeid Schrander, en later Welervaren in Utrecht. In 1775 komt er een boek dat over de grenzen van de provincies heen reikt, De Nieuw Wel Ervarene Nederlandse keukenmeid. Allemaal kort op elkaar verschijnende, goed verkopende kookboeken in de nieuwe stijl. Met bijdragen van dames van goede stand. Het is een complete rage, maar nog is het eind niet in zicht. Er is nog iets gaande.
Daarover meer in de laatste aflevering.


Dit artikel afdrukken