Ofschoon veel haaiensoorten een bedreigde status hebben, is het eten en verkopen van haaienvlees niet verboden. Brazilianen zijn er dol op omdat haaienvlees een goedkope eiwitbron is. De Braziliaanse honger naar haaienvlees - een van de grootste afnemers op een wereldwijde markt die geschat wordt op €2,32 miljard - brengt de ecologisch belangrijke diersoort in gevaar, waarschuwen bezorgde natuurbeschermers.
In de haven van Cananéia, 260 kilometer ten zuiden van de Braziliaanse staad São Paulo, heerst rust. Achter de schermen verwerken arbeiders tonnen haaienvlees, voornamelijk geïmporteerd uit landen als Costa Rica en Uruguay. Haaienvlees is populair in Brazilië vanwege de lage prijs en de hoge voedingswaarde. In de Braziliaanse kustgemeenschappen staat haai al generaties lang op het menu.

De honger naar haaienvlees in Brazilië verontrust wetenschappers en milieuactivisten. Recent onderzoek laat zien dat 83% van de in Brazilië verkochte haai- en roggensoorten bedreigd zijn."Haaien zijn erg kwetsbaar voor overexploitatie, omdat ze zich niet zo vaak voortplanten en niet zo veel nakomelingen opleveren als beenvissen", legt Aaron MacNeil van de Canadese Dalhousie University uit in The Guardian. De natuurlijke levenscycli van de haai - ze worden relatief laat in hun leven volwassen, planten zich niet erg vaak voort en krijgen relatief weinig jongen - maakt het dier kwetsbaar. Omdat de haai een toppredator is, kan het wegvallen van de haai het ecosysteem ernstig verstoren. Al met al moet je er geen grote markt van (willen) maken.

Haaienvinnenhandel
De afgelopen jaren lag de focus van natuurbeschermers vooral op de handel in haaienvinnen. Deze praktijk, waarbij de vinnen worden afgesneden en de haai - vaak nog levend - terug in zee wordt gegooid, leidde tot wereldwijde verontwaardiging. Ondanks de beperkingen op de handel in vinnen worden jaarlijks nog steeds minstens 80 miljoen haaien gedood. De aanpak van de vinnenhandel heeft wat dat betreft niet het gewenste effect gehad.

Met deze week Shark Week op het programma, wordt het angstaanjagende imago van het roofdier weer benadrukt. Ten onrechte, want gemiddeld doden haaien 6 mensen per jaar. Omgekeerd, zoals hierboven al te lezen, doden mensen minstens 80 miljoen haaien per jaar.

Traditie
Haaienvlees is traditioneel een onderdeel van de Braziliaanse keuken. Gerechten zoals moqueca, een visstoofpot uit Bahia en Espírito Santo, bevatten vaak haai. Tegenwoordig is haaienvlees te koop als filets of steaks. Het is populair op scholen en in ziekenhuizen vanwege de prijs, omdat het graatloos is en makkelijk klaar te maken. Terwijl kustbewoners met een traditie van haaien eten de subtiele verschillen in textuur en smaak tussen haaiensoorten herkennen, is het voor de meeste Brazilianen gewoon cação: een algemene term waaronder zowel haaien- als roggenvlees wordt verkocht. Deze onverschilligheid draagt bij aan de wijdverbreide consumptie, vermoeden natuurbeschermers.

Volgens de Braziliaanse wet mag er niet gericht op haai gevist worden. Bijvangst aanlanden mag wel binnen de grenzen van de wet en kent weinig beperkingen. De tonijnvloot van het land brengt vaak meer haaien dan tonijn binnen. “Het is een vorm van vissen die volledig ongereguleerd is," zegt onderzoeker Ana Barbosa Martins. Het toezicht en de handhaving zijn minimaal.

Dat geldt ook van de eisen aan de identificatie van soorten. De vangst en verkoop van beschermde soorten is verboden. Als een beschermde soort gevangen wordt, moeten de haaien terug in zee, zelfs als ze dood zijn - wat meestal het geval is, zeggen vissers. Een zending uit Uruguay bleek een ander soort haai te bevatten dan op het label stond. Maar weinigen vrezen de straffen die op etiketfraude staan omdat de handhaving minimaal is.

Onder druk van wereldwijde inspanningen om de bescherming van haaien te verbeteren, onderneemt Brazilië actie. Voorstellen in het Braziliaanse congres zouden vereisen dat cação als haai (of rog) wordt geëtiketteerd en de soort wordt geïdentificeerd. Een ander wetsvoorstel wil de inkoop van haai in openbare aanbestedingen verbieden. En voor het eerst heeft de overheid quota ingevoerd voor de blauwe haai die wordt gevangen door Braziliaanse tonijnvissers. Volgens natuurbeschermers gaat het niet ver genoeg en moet vooral de publieke opinie veranderen.

Saumonette, polombo of rock salmon
Haaienvinnensoep is een populaire delicatesse in veel Aziatische landen, al zit er niet altijd meer haaienvin in. Rot IJslands haaienvlees is bekend als bijzondere delicatesse, maar ook in de rest van Europa kun je gewoon haaienvlees eten of kopen. In Italië staat het vaak op het menu als Polombo, Smeriglo en Gattuci, in Engeland als rock salmon, in Portugal als Caleira de pata roxa en Frankrijk als Saumonette.

Het zijn meestal de kleine haaiensoorten die je hier treft. Omdat haai zo goedkoop is, dient het ook als sjoemelvis: in plaats van de zwaardvis die je denkt te bestellen, dient een restaurant je bijvoorbeeld haaienvlees op. De EU speelt een belangrijke rol als leverancier en handelaar in de wereldwijde handel in haaienproducten, blijkt uit een rapport van de IFAW uit 2022.