Op iedere voedingsetiket, hoe klein de lettertjes ook zijn, prijkt de caloriewaarde. Eén calorie is de energie die nodig is om 1 gram water 1 graad Celsius te verwarmen. Het is geen makkelijk te begrijpen maat in relatie tot voeding. Toch is de calorie ongekend populair geworden. Historica Nina Mackert onderzocht de oorsprong en het gebruik van deze meeteenheid en ontdekte dat de calorie in de loop der jaren niet alleen verkeerd is begrepen, maar ook misbruikt is om maatschappelijke vooroordelen te ondersteunen.
Calorieën bieden één getal en dat maakt ze aantrekkelijk.
De calorie vindt zijn oorsprong in de natuurkunde. In de late 19e eeuw werd de maat 'calorie' toegepast om de energie-inhoud van voedingsmiddelen te meten, door deze simpelweg te verbranden in een laboratorium. Met het beschikbaar komen van een meeteenheid voor voeding, ontstond ook het idee dat je je voeding en daarmee je lichaam kon meten en reguleren.
Op Knack zegt Nina Mackert enigszins verbaasd: "We vinden dat idee nu vanzelfsprekend, maar het is nog geen 150 jaar oud.” Vóór de introductie van de calorie was er geen duidelijke link tussen voeding en lichaamsvorm. "Over het algemeen beschouwden mensen hun eigen figuur eerder als door God gegeven dan als door het individu gevormd," aldus Mackert. Het idee dat je je eigen lichaam kon vormen door calorieën te tellen, heeft veel invloed gehad op hoe we over ons lichaam denken. Waar dik zijn eerder nog als een 'zonde' (gulzigheid) werd beschouwd, werd dik zijn met de komst van de calorie als meeteenheid al snel geassocieerd met een gebrek aan zelfcontrole en luiheid.
'Brandstof voor de menselijke machine'
Ook maakte de nieuwe meeteenheid het mogelijk om de brandstof voor de ‘menselijke machine’ te meten. Dat kwam zowel politiek als maatschappelijk van pas in de geïndustrialiseerde maatschappij. Zo misbruikten sommige fabrieksbazen de nieuwe meeteenheid om te laten onderzoeken hoe arbeidersgezinnen goedkoper gevoed konden worden. In plaats van loonsverhoging kregen arbeiders voedingsadvies, want voor hetzelfde geld konden ze bijvoorbeeld veel havermout en dus veel energie en werkkracht eten, in plaats van worst.
Gender
Ook droegen de traditionele genderrollen bij aan de verschillende calorietabellen voor mannen en vrouwen. In eerste instantie schatten voedingswetenschappers in dat vrouwen 20% minder calorieën nodig hadden dan mannen. Toen er in de jaren 1910 eindelijk experimenten werden uitgevoerd, deden mannen krachtoefeningen, terwijl vrouwen het bij naaiwerk moesten houden. Sommige nog altijd gebruikte standaardwaarden in calorietabellen voor mannen en vrouwen stammen uit die tijd.
Discriminatie
De calorie werd zelfs misbruikt voor rassentheorieën en discriminatie. Er zijn onderzoekers geweest die probeerden aan te tonen dat niet-blanken minder calorieën nodig hadden. Hoewel uit testresultaten bleek dat de minimale behoefte voor alle mensen gelijk is, negeerden ze die gegevens en manipuleerden ze de resultaten om racistische conclusies te ondersteunen. Dit leidde tot lagere rantsoenen voor niet-blanke arbeiders, bijvoorbeeld tijdens de bouw van het Panamakanaal.
Hoe de calorie in een negatief daglicht kwam te staan
In de loop van de 20e eeuw veranderde de perceptie van calorieën. "Met de opkomst van de massaconsumptiemaatschappij in het begin van de 20e eeuw werd onthouding een statussymbool," zegt Mackert. Wie dik werd, had geen zelfbeheersing en werd scheef aangekeken. Wie slank was, werd daarom bewonderd. Daarom werd minder eten een deugd. De meest eenvoudige manier om dat te doen was het tellen van calorieën. Ook al zeiden fysiologen destijds al dat de menselijke stofwisseling niet in één tabel kan worden gevat, werd calorieën tellen vanaf het einde van de jaren 1910 dé methode voor gewichtsverlies.
"We zijn er nu aan gewend om onszelf en ons gedrag te meten," zegt Mackert. "Als het om voeding gaat, zou je een groot aantal factoren kunnen meetellen, maar dat zou de dingen erg ingewikkeld maken. Calorieën bieden één getal en dat maakt ze aantrekkelijk, hoewel dat getal niet de hele waarheid is."
Omdat calorie-informatie overal aanwezig is - en in de EU wettelijk verplicht sinds 2012 - zullen mensen calorieën blijven tellen als een simpele manier om toe te werken naar het slanke ideaal. Mensen met overgewicht weten niet zelden precies hoeveel calorieën een product bevat. Mackert wil ons bevrijden van 'de macht van de calorie'. Het verhaal van de calorie laat immers zien dat het ideaalbeeld van ons lichaam en de invloed van de calorie daarop zich historisch heeft ontwikkeld. Mensen denken dat slank zijn en succes hebben hand in hand gaan. Mackert: "Vooral jonge mensen lijden daaronder en voelen zich mislukkelingen als ze geen strak, mooi lichaam hebben. Ik zou willen dat we anders gaan denken over eten en voeding."
Op Knack zegt Nina Mackert enigszins verbaasd: "We vinden dat idee nu vanzelfsprekend, maar het is nog geen 150 jaar oud.” Vóór de introductie van de calorie was er geen duidelijke link tussen voeding en lichaamsvorm. "Over het algemeen beschouwden mensen hun eigen figuur eerder als door God gegeven dan als door het individu gevormd," aldus Mackert. Het idee dat je je eigen lichaam kon vormen door calorieën te tellen, heeft veel invloed gehad op hoe we over ons lichaam denken. Waar dik zijn eerder nog als een 'zonde' (gulzigheid) werd beschouwd, werd dik zijn met de komst van de calorie als meeteenheid al snel geassocieerd met een gebrek aan zelfcontrole en luiheid.
'Brandstof voor de menselijke machine'
Ook maakte de nieuwe meeteenheid het mogelijk om de brandstof voor de ‘menselijke machine’ te meten. Dat kwam zowel politiek als maatschappelijk van pas in de geïndustrialiseerde maatschappij. Zo misbruikten sommige fabrieksbazen de nieuwe meeteenheid om te laten onderzoeken hoe arbeidersgezinnen goedkoper gevoed konden worden. In plaats van loonsverhoging kregen arbeiders voedingsadvies, want voor hetzelfde geld konden ze bijvoorbeeld veel havermout en dus veel energie en werkkracht eten, in plaats van worst.
Gender
Ook droegen de traditionele genderrollen bij aan de verschillende calorietabellen voor mannen en vrouwen. In eerste instantie schatten voedingswetenschappers in dat vrouwen 20% minder calorieën nodig hadden dan mannen. Toen er in de jaren 1910 eindelijk experimenten werden uitgevoerd, deden mannen krachtoefeningen, terwijl vrouwen het bij naaiwerk moesten houden. Sommige nog altijd gebruikte standaardwaarden in calorietabellen voor mannen en vrouwen stammen uit die tijd.
Discriminatie
De calorie werd zelfs misbruikt voor rassentheorieën en discriminatie. Er zijn onderzoekers geweest die probeerden aan te tonen dat niet-blanken minder calorieën nodig hadden. Hoewel uit testresultaten bleek dat de minimale behoefte voor alle mensen gelijk is, negeerden ze die gegevens en manipuleerden ze de resultaten om racistische conclusies te ondersteunen. Dit leidde tot lagere rantsoenen voor niet-blanke arbeiders, bijvoorbeeld tijdens de bouw van het Panamakanaal.
Hoe de calorie in een negatief daglicht kwam te staan
In de loop van de 20e eeuw veranderde de perceptie van calorieën. "Met de opkomst van de massaconsumptiemaatschappij in het begin van de 20e eeuw werd onthouding een statussymbool," zegt Mackert. Wie dik werd, had geen zelfbeheersing en werd scheef aangekeken. Wie slank was, werd daarom bewonderd. Daarom werd minder eten een deugd. De meest eenvoudige manier om dat te doen was het tellen van calorieën. Ook al zeiden fysiologen destijds al dat de menselijke stofwisseling niet in één tabel kan worden gevat, werd calorieën tellen vanaf het einde van de jaren 1910 dé methode voor gewichtsverlies.
"We zijn er nu aan gewend om onszelf en ons gedrag te meten," zegt Mackert. "Als het om voeding gaat, zou je een groot aantal factoren kunnen meetellen, maar dat zou de dingen erg ingewikkeld maken. Calorieën bieden één getal en dat maakt ze aantrekkelijk, hoewel dat getal niet de hele waarheid is."
Omdat calorie-informatie overal aanwezig is - en in de EU wettelijk verplicht sinds 2012 - zullen mensen calorieën blijven tellen als een simpele manier om toe te werken naar het slanke ideaal. Mensen met overgewicht weten niet zelden precies hoeveel calorieën een product bevat. Mackert wil ons bevrijden van 'de macht van de calorie'. Het verhaal van de calorie laat immers zien dat het ideaalbeeld van ons lichaam en de invloed van de calorie daarop zich historisch heeft ontwikkeld. Mensen denken dat slank zijn en succes hebben hand in hand gaan. Mackert: "Vooral jonge mensen lijden daaronder en voelen zich mislukkelingen als ze geen strak, mooi lichaam hebben. Ik zou willen dat we anders gaan denken over eten en voeding."
