De Russische oorlog tegen Oekraïne heeft de door Covid reeds gestegen prijzen van voedsel en kunstmest nog verder opgejaagd. Een onvermijdelijk gevolg daarvan is een sterke toename van honger en ondervoeding onder arme bevolkingsgroepen in Afrika en elders. En dat gaat nog jaren duren. In dit artikel bespreken Henk Breman en Wouter van der Weijden de consequenties voor Sub-Sahara Afrika (SSA). Dit artikel is het tweede in een reeks (zie de tekst onder dit artikel).
De oorlog in Oekraïne hakt er fors in op de wereldvoedselmarkt, misschien wel het meest in SSA. Veel Afrikaanse landen importeerden de laatste jaren steeds meer graan uit Rusland en Oekraïne, maar de export uit Oekraïne is grotendeels stilgevallen. Oekraïne heeft Odessa aan de Zwarte Zee nog in handen, maar heeft de haven geblokkeerd met zeemijnen uit vrees voor een Russische invasie aldaar. Intussen is Rusland begonnen met de export van graan uit veroverde silo’s in het zuidoosten van Oekraïne en heeft het met raketten een aantal silo’s in het westen verwoest. De VN en Turkije hebben bemiddeld met het doel dat Oekraïne de export uit Odessa en twee andere havensteden veilig kan hervatten. Ze sloten vorige week een overeenkomst, maar vervolgens schoot het Russische leger toch enkele raketten op Odessa af. Het is dus afwachten of de export daadwerkelijk op gang komt. Wel daalden de tarweprijzen op de wereldmarkt al enigszins.
Impact
Een haast onvermijdelijk gevolg van de prijsstijgingen is een sterke toename van honger en ondervoeding onder arme bevolkingsgroepen, vooral in de steden. Volgens het World Food Program4 heerst in West-Afrika nu al de meeste honger sinds 10 jaar.
Overigens is er ook een grote bevolkingsgroep die juist baat kan hebben bij de prijsstijgingen: boeren. Maar dat is alleen het geval als de prijsstijgingen op de wereldmarkt doorwerken tot de farm gate, wat lang niet altijd het geval is. Bovendien wordt vaak vergeten dat er in Afrika ook miljoenen kleine boeren zijn die netto-kopers van voedsel zijn. Ook bij hen zal de ondervoeding toenemen.
Veel landen in SSA, waaronder Ivoorkust, Ghana en Kenia, zijn netto exporteur van agrarische producten. Maar dat zegt niet alles over hun voedselzekerheid6, want de top-4 exportproducten betreffen cash crops, namelijk cacao, koffie, thee en katoen; terwijl de top-4 importproducten voedsel betreffen: tarwe, rijst, sojabonen en bevroren vlees. De voedselzekerheid van deze landen hangt dus sterk af van de prijsontwikkelingen van deze producten op de wereldmarkt. Welnu, die liepen het afgelopen jaar sterk uiteen: terwijl de katoenprijs in mei op jaarbasis (dus deels al vóór de oorlog) was gestegen met 78%, de koffieprijs met 19% en de theeprijs met 12%, was de prijsstijging van cacao nihil. Alleen katoen steeg sterker in prijs dan graan (32%) en plantaardige olie (39%), maar toch minder dan kunstmest (105%). Daarom is het voor de landen die vooral cash crops exporteren veel moeilijker geworden om hun voedselvoorziening en landbouwproductiviteit op peil te houden.7
Oplossingen
Wat valt er aan deze reusachtige problemen te doen?
Meest urgent is dat de oorlog spoedig wordt beëindigd. Maar dat is zeer de vraag. De kans bestaat ook dat Poetin op een voor hem gunstig moment akkoord gaat met een wapenstilstand, en het conflict op een laag pitje voortzet, zoals hij al sinds 2014 deed in de Donbas. Hij kan het dan later op een zelfgekozen moment weer opvoeren.
Hoe dan ook zullen Afrikaanse landen - waar nodig met hulp van de EU en het World Food Program - hun bevolking vanwege de sterke stijging van de voedsel- en kunstmestprijzen voor meerdere jaren hulp moeten bieden. Ze kunnen maar beter niet te snel zwichten voor de standaard-eis van het IMF dat ze hun subsidies op voedsel afschaffen, want dat is vaak een recept voor oproer of zelfs een staatsgreep.
Maar op termijn heeft SSA veel meer nodig. Daarover gaan de volgende artikelen.
Noten
1. Dit zijn cijfers op jaarbasis van afgelopen mei op de markten van lage en middeninkomenslanden. https://thedocs.worldbank.org/en/doc/5d903e848db1d1b83e0ec8f744e55570-0350012021/related/CMO-Pink-Sheet-June-2022.pdf. Bedenk dat prijzen van kunstmest in bijvoorbeeld Rwanda, op 1500 km van de kust, al gauw 2x zo hoog zijn als aan de kust. Opmerkelijk genoeg zijn de prijzen van de meeste metalen en mineralen in genoemde periode juist gedaald.
2. https://www.fao.org/publications/sofi/2022/en/
3. https://www.piie.com/blogs/realtime-economic-issues-watch/chinas-recent-trade-moves-create-outsize-problems-everyone-else
4. https://www.wfp.org/news/hunger-west-africa-reaches-record-high-decade-region-faces-unprecedented-crisis-exacerbated
5. https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/Country/WLD/Year/LTST/TradeFlow/Import/Partner/by-country/Product/16-24_FoodProd ; WITS = World Integrated Trade Solution, Worldbank.
6. https://www.brookings.edu/blog/africa-in-focus/2020/12/14/unpacking-the-misconceptions-about-africas-food-imports. Opmerkelijk: dat SSA gemiddeld nog steeds agrarische producten importeert komt op het conto van slechts vier landen: Nigeria, Angola, de DR Congo en Somalië. Bij de eerste twee landen is de Dutch disease de oorzaak, bij de laatste twee zijn dat burgeroorlogen
7. We bekijken voedselzekerheid hier op land-niveau. Maar naarmate de interne handel in Afrika gaat groeien, wordt het zinvoller om voedselzekerheid te bezien op regioniveau.
8. Breman, Schut & Seligman (2019). From fed by the world to food security – Accelerating agricultural development in Africa.
9. Op 3 juni bracht Mackey Sall, president van de Afrikaanse Unie, een bezoek aan Poetin met het dringende verzoek de blokkade op te heffen. Politico schreef na het bezoek: “Sall warned as recently as Tuesday that Russian propaganda, which blames Western sanctions for the global food crisis, was already spreading in Africa, a continent that is heavily dependent on importing food and fertilizers from Russia and Ukraine.
But after meeting Putin just three days later, Sall's message was strikingly similar to Moscow’s line.
He said that Russia "is ready" to export its wheat and fertilizers, and called on "partners" to remove sanctions placed on them. Neither the U.S. nor the EU has sanctioned Russian fertilizers or wheat, but the African Union is concerned that sanctions on Russia's financial system will make it harder for countries to buy them.”
Wouter van der Weijden is milieubioloog en directeur van de Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu.
Henk Breman is agrobioloog met een langdurige onderzoekservaring in verschillende Afrikaanse landen.
Dit artikel afdrukken
In de Sahel-landen zal verminderd kunstmestgebruik de opbrengsten in het recent begonnen regenseizoen sterk drukken. Geen enkel Afrikaans land zal de dans ontspringenDe prijsstijgingen waren al in mei fors: energie 85%, granen 32%, plantaardige olie en oliezaden 39% en kunstmest 104%.1 We tekenen hierbij aan dat een aanzienlijk deel van de stijgingen al vóór de inval in Oekraïne had plaatsgevonden, mede als gevolg van de Covidpandemie. Daardoor was volgens de FAO2 al een vijfde van de Afrikaanse bevolking door honger getroffen. En als gevolg van Chinese exportrestricties waren de prijzen van kunstmest in de loop van 2021 al meer dan verdubbeld.3 De oorlog treft in SSA vooral het oosten, dat sterk afhankelijk is van importen uit het Zwarte Zee gebied. Het World Food Program noemt Ethiopië, Kenia, Somalië, Soedan en Zuid-Soedan. En in de Sahel-landen zal verminderd kunstmestgebruik de opbrengsten in het recent begonnen regenseizoen sterk drukken. Geen enkel Afrikaans land zal de dans ontspringen.
Impact
Een haast onvermijdelijk gevolg van de prijsstijgingen is een sterke toename van honger en ondervoeding onder arme bevolkingsgroepen, vooral in de steden. Volgens het World Food Program4 heerst in West-Afrika nu al de meeste honger sinds 10 jaar.
Overigens is er ook een grote bevolkingsgroep die juist baat kan hebben bij de prijsstijgingen: boeren. Maar dat is alleen het geval als de prijsstijgingen op de wereldmarkt doorwerken tot de farm gate, wat lang niet altijd het geval is. Bovendien wordt vaak vergeten dat er in Afrika ook miljoenen kleine boeren zijn die netto-kopers van voedsel zijn. Ook bij hen zal de ondervoeding toenemen.
Veel landen in SSA, waaronder Ivoorkust, Ghana en Kenia, zijn netto exporteur van agrarische producten. Maar dat zegt niet alles over hun voedselzekerheid, want de top-4 exportproducten betreffen cacao, koffie, thee en katoenDe prijsstijgingen pakken niet alleen anders uit voor verschillende bevolkingsgroepen, maar ook voor verschillende landen. Meest kwetsbaar zijn landen die relatief veel voedsel importeren en weinig of geen inkomsten hebben uit de export van olie en grondstoffen, zoals Zimbabwe en Kenia. Gemiddeld zijn in SSA de voedselimporten goed voor 5,7% van de totale import. Voor 13 landen is dat getal hoger dan 10%5, met als top-5: Mali 40%, Zimbabwe 36%, Oeganda 22%, Senegal 20% en Rwanda 20%. En wat betreft de afhankelijkheid van Rusland en Oekraïne: volgens een UNCTAD-rapport van 4 maart zijn 25 Afrikaanse landen voor meer dan 30% van hun tarwe afhankelijk van Rusland en Oekraïne; waarvan 16 voor meer dan 50%, drie voor meer dan 80% en twee daarvan (Somalië en Benin) zelfs voor 100%. Voor hen zijn de gevolgen het grootst.
Veel landen in SSA, waaronder Ivoorkust, Ghana en Kenia, zijn netto exporteur van agrarische producten. Maar dat zegt niet alles over hun voedselzekerheid6, want de top-4 exportproducten betreffen cash crops, namelijk cacao, koffie, thee en katoen; terwijl de top-4 importproducten voedsel betreffen: tarwe, rijst, sojabonen en bevroren vlees. De voedselzekerheid van deze landen hangt dus sterk af van de prijsontwikkelingen van deze producten op de wereldmarkt. Welnu, die liepen het afgelopen jaar sterk uiteen: terwijl de katoenprijs in mei op jaarbasis (dus deels al vóór de oorlog) was gestegen met 78%, de koffieprijs met 19% en de theeprijs met 12%, was de prijsstijging van cacao nihil. Alleen katoen steeg sterker in prijs dan graan (32%) en plantaardige olie (39%), maar toch minder dan kunstmest (105%). Daarom is het voor de landen die vooral cash crops exporteren veel moeilijker geworden om hun voedselvoorziening en landbouwproductiviteit op peil te houden.7
Alleen katoen steeg sterker in prijs dan graan (32%) en plantaardige olie (39%), maar toch minder dan kunstmest (105%)Zoals bekend zijn er ook landen, waaronder Nigeria, Angola en Soedan, die netto veel olie exporteren en dus profiteren van de gestegen olieprijzen. Bij hen is de voedselzekerheid het grootst, niet omdat ze hun landbouw meer hebben ontwikkeld (integendeel, die hebben ze juist verwaarloosd)8, maar louter omdat ze voedselimporten gemakkelijk kunnen betalen, en sinds kort zelfs nog gemakkelijker. Honger en ondervoeding hoeven in die landen dus niet toe te nemen, althans als de regerende elites de bevolking mee laten profiteren van de olierevenuen.
Oplossingen
Wat valt er aan deze reusachtige problemen te doen?
Meest urgent is dat de oorlog spoedig wordt beëindigd. Maar dat is zeer de vraag. De kans bestaat ook dat Poetin op een voor hem gunstig moment akkoord gaat met een wapenstilstand, en het conflict op een laag pitje voortzet, zoals hij al sinds 2014 deed in de Donbas. Hij kan het dan later op een zelfgekozen moment weer opvoeren.
De inbeslagname past helemaal bij een plan dat Poetin al in 2007 had, maar dat zelfs nu nog nauwelijks aandacht heeft gekregen in de media: vorming van een graankartel met Oekraïne en KazachstanOnder leiding van de VN en Turkije is onderhandeld over hervatting van de export van graan en zonnebloempitten uit Odessa en twee andere havensteden. De Russen zijn zelf al begonnen met de export vanuit Sebastopol (dat ze hebben veroverd in 2014) en de recent veroverde havensteden Berdyansk en Marioepol. Daarbij gaat het om voorraden die ze in het zuidoosten van Oekraïne in beslag hebben genomen, naar Rusland zijn verscheept en daar zijn vermengd met Russisch graan om de herkomst te maskeren. De inbeslagname past helemaal bij een plan dat Poetin al in 2007 had, maar dat zelfs nu nog nauwelijks aandacht heeft gekregen in de media: vorming van een graankartel met Oekraïne en Kazachstan. Dat plan leed in 2014 schipbreuk door de Maidan-revolutie, maar Poetin heeft het nu ten dele alsnog gerealiseerd met geweld. Weet hij het zuidoosten vast te houden, dan heeft hij Afrika nog afhankelijker van Russisch voedsel gemaakt dan het al was, zelfs als de export uit Odessa wordt hervat. Die versterkte positie kan hij vervolgens inzetten om politieke steun af te dwingen, bijvoorbeeld voor het beëindigen van de sancties of voor toegang tot grondstoffen. Het eerste lijkt hem al snel te zijn gelukt. Eenzelfde spel kan hij spelen met de export van kunstmest.
Hoe dan ook zullen Afrikaanse landen - waar nodig met hulp van de EU en het World Food Program - hun bevolking vanwege de sterke stijging van de voedsel- en kunstmestprijzen voor meerdere jaren hulp moeten bieden. Ze kunnen maar beter niet te snel zwichten voor de standaard-eis van het IMF dat ze hun subsidies op voedsel afschaffen, want dat is vaak een recept voor oproer of zelfs een staatsgreep.
Maar op termijn heeft SSA veel meer nodig. Daarover gaan de volgende artikelen.
Noten
1. Dit zijn cijfers op jaarbasis van afgelopen mei op de markten van lage en middeninkomenslanden. https://thedocs.worldbank.org/en/doc/5d903e848db1d1b83e0ec8f744e55570-0350012021/related/CMO-Pink-Sheet-June-2022.pdf. Bedenk dat prijzen van kunstmest in bijvoorbeeld Rwanda, op 1500 km van de kust, al gauw 2x zo hoog zijn als aan de kust. Opmerkelijk genoeg zijn de prijzen van de meeste metalen en mineralen in genoemde periode juist gedaald.
2. https://www.fao.org/publications/sofi/2022/en/
3. https://www.piie.com/blogs/realtime-economic-issues-watch/chinas-recent-trade-moves-create-outsize-problems-everyone-else
4. https://www.wfp.org/news/hunger-west-africa-reaches-record-high-decade-region-faces-unprecedented-crisis-exacerbated
5. https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/Country/WLD/Year/LTST/TradeFlow/Import/Partner/by-country/Product/16-24_FoodProd ; WITS = World Integrated Trade Solution, Worldbank.
6. https://www.brookings.edu/blog/africa-in-focus/2020/12/14/unpacking-the-misconceptions-about-africas-food-imports. Opmerkelijk: dat SSA gemiddeld nog steeds agrarische producten importeert komt op het conto van slechts vier landen: Nigeria, Angola, de DR Congo en Somalië. Bij de eerste twee landen is de Dutch disease de oorzaak, bij de laatste twee zijn dat burgeroorlogen
7. We bekijken voedselzekerheid hier op land-niveau. Maar naarmate de interne handel in Afrika gaat groeien, wordt het zinvoller om voedselzekerheid te bezien op regioniveau.
8. Breman, Schut & Seligman (2019). From fed by the world to food security – Accelerating agricultural development in Africa.
9. Op 3 juni bracht Mackey Sall, president van de Afrikaanse Unie, een bezoek aan Poetin met het dringende verzoek de blokkade op te heffen. Politico schreef na het bezoek: “Sall warned as recently as Tuesday that Russian propaganda, which blames Western sanctions for the global food crisis, was already spreading in Africa, a continent that is heavily dependent on importing food and fertilizers from Russia and Ukraine.
But after meeting Putin just three days later, Sall's message was strikingly similar to Moscow’s line.
He said that Russia "is ready" to export its wheat and fertilizers, and called on "partners" to remove sanctions placed on them. Neither the U.S. nor the EU has sanctioned Russian fertilizers or wheat, but the African Union is concerned that sanctions on Russia's financial system will make it harder for countries to buy them.”
Wouter van der Weijden is milieubioloog en directeur van de Stichting Centrum voor Landbouw en Milieu.
Henk Breman is agrobioloog met een langdurige onderzoekservaring in verschillende Afrikaanse landen.
Afrika kampt met voedselonzekerheid, een snelle bevolkingsgroei en een achterblijvende ontwikkeling van landbouw en economie. In een serie van zes artikelen neemt foodlog deze nexus onder de loep. Henk Breman schreef al een artikel over de vraag of Afrika zichzelf kan voeden. In dit tweede artikel gaan Wouter van der Weijden en Henk Breman in op de gevolgen van de oorlog in Oekraïne voor de voedselzekerheid in Afrika op korte termijn. Daarna volgen - in wisselende combinaties van auteurs - nog vier artikelen over 1) de ontwikkeling van landbouw en voedselzekerheid op langere termijn, 2) de ontwikkeling van niet-agrarische sectoren, 3) de demografische ontwikkeling en 4) de vraag wat we vanuit NL en de EU kunnen bijdragen aan gewenste ontwikkelingen.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 3 augustus krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 3 augustus krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
#11 Waarom kan Afrika zichzelf niet voeden? In principe zou Afrika dat wel kunnen maar er is weinig kennis, scholing en infrastructuur. Toevallig ontmoete ik een man in Canada die uit de regio Burundi kwam en zijn familie heeft daar een boerderij met 10 dieren. Hij wil bijvoorbeeld wel terug maar heeft geen kennis van het boeren leven. Hij vroeg mij te investeren maar dat kan niet aangezien hij geen kennis heeft van dieren en verzorgen.
Een korte discussie gaf al snel aan dat er op het gebied van communicatie niet viel samen te werken. Jammer maar helaas en toen gooide Covid ook nog roet in het spreekwoordelijke eten.
Bij een bezoek aan Marokko gaf de gids aan dat het land in principe gratis te verkrijgen is als je een plan hebt om het te bewerken. En als je over het gebied vliegt van Marrakesh, dan zie je hier en daar kwekerijen die gevoed door ondergrondse riviertjes het water oppompen en in bassins verwarmen en via druppel bevloeiing de bomen bewateren. Daar is best veel kapitaal voor nodig, en tijdrovend. Heeft ook niets te maken met de originele manier van werken in die regio.
Erger is het feit dat in die dagen het al 8 maanden niet had geregend. En dan zit je echt nog niet ver in Afrika. Alle landerijen lagen keurig ingezaaid en bewerkt. Ik was daar met een persoon die daar met zijn bedrijf chemische bestrijdingen had uitgevoerd met vliegtuigen, want de opp. is enorm.
Enorme opp. met lage opbrengsten zijn enorm duur om te bewerken en niet rendabel.
Ook het Tatra gebergte, wat de watervoorraad is voor die ondergrondse rivieren was nagenoeg vrij van sneeuw en de mensen langs de rivier schepten letterlijk met een pan water uit de rivier die niet breder was dan 20 cm, waarbij de oevers 50 meter uit elkaar lagen.
Overigens regende het die week 3 dagen met 1 meter sneeuw in de bergen.
Wij hebben een probleem als het 3 weken niet regent!
Als in dat geval de UNHCR langs komt met zakken meel uit Oekraïne die veel goedkoper zijn als het lokale product is de keuze snel gemaakt.
Ook bijvoorbeeld Nederlandse kip, uit de legbatterijen worden in vriescontainers in Afrika afgezet.
Wij eten die taaie kippen niet want we willen vlees kuikens die jong zijn en niet hebben bewogen.
Die onophoudelijke stroom goedkoop voedsel voor Afrika zorgt dat de lokale bedrijven of families niet kunnen bestaan / produceren.
Overigens heb ik mij ook aangeboden bij Just Diggit maar die leven op de zuid-as in Amsterdam. En niet in Afrika. Dus hadden ze geen agrarische kennis nodig.
Conclusie: De goedkope importen met eventueel wat manipulatie hier en daar zorgt er voor dat de mensen in Afrika niet kunnen produceren. Alleen lokaal op eigen tuintjes en dan op de markt zitten de hele dag om wat te verkopen.
Er zullen nog veel andere oorzaken zijn, zoals de regeringen die dammen bouwen waardoor rivieren droog vallen en het water wordt weggeleid om steden van water te voorzien of fabrieken.
Overigens is dit soort zaken ook in landen als Iran aan de hand.
Op de vraag in #11 Waarom kan Africa zichzelf anno 2022 niet voeden? lees ik in #13 en #14 al duiding en richting. Wat relatief weinig aandacht krijgt is de rol van het (internationale) bedrijfsleven, ik ben benieuwd naar wat in de vervolgartikelen in deze serie hierover geschreven gaat worden.
Ik denk dat een goed ontwikkeld bedrijfsleven essentieel is en dat zij, niet geïsoleerd maar als onderdeel van een combinatie van publieke en private inspanningen, kan bijdragen aan oplossingen. Vanuit overheden, ngo’s en kennisinstellingen kunnen randvoorwaarden ter zake duurzaamheid en kennisoverdracht worden ingebracht terwijl het bedrijfsleven binnen deze context beter haar kansen kan benutten.
Dit geldt zowel voor lokaal bedrijfsleven (dat kan via geboden verbinding met internationale kennis en training efficiënter en duurzamer produceren en via hogere toegevoegde waarde lokaal vermarkten) als voor internationaal opererend toeleverend bedrijfsleven van buiten Afrika (die vanuit een betere context aan marktontwikkeling kan doen via introductie van bewezen toegepaste kennis en technieken).
#28 Zoals altijd heb ook ik destijds met verbazing kennis genomen van het besluit destijds.
Duitsland heeft een beetje olie, nagenoeg geen gas en wat bruin kool.
Ik begrijp dat als wij niet verder kijken het duidelijk is. Poetin beloofde gas via Nord Stream 1 en later 2. Of die angst voor een ongeval er iets mee te maken heeft weet ik niet maar dat het impulsief was bent u met mij eens. Overigens is Rutte van het zelfde laken een pak, met zijn oorkonde van verdienste vorige week.
Feit blijft dat veel landen en mensen Duitsland gewaarschuwd hebben dat afhankelijk zijn van Rusland levens gevaarlijk is. Levens die vandaag in Oekraïne worden geofferd.
Merkel heeft ook meteen Nederland en andere landen in die afhankelijkheid meegezogen.
In mijn boekje zou energie overigens een defensieve taak zijn, maar daar ben ik zo'n beetje de enige in.
Dat Schroder in Moskou is, staat in alle kranten. Alleen denken de mensen dat hij op vakantie is want dat is zijn officiële verklaring. Daar geloof ik niet in, ik ben daar wel eens geweest. Je wilt er nog niet dood gevonden worden. Er zijn wel een paar leuke porno clubs en in de hotels kan je alles krijgen wat god verboden heeft, maar dat is dan ook de enige reden die ik kan bedenken om daar op vakantie te gaan.
Ik denk niet dat Merkel op goede voet stond met Poetin, dus vraag ik mij af welke kennis hij wel over haar had. Of welke bedreiging hij voor haar vormde. Uiteindelijk kwam Merkel uit het werkgebied van Poetin is Oost-Duitsland. Daar zullen we niet snel achter komen.
Opmerkelijk en stuitend vond ik het toen en nu dat Rutte en consorten graag met de toenmalige oorlogsmisdadiger dweepten en op de foto wilden, ze verkochten, nee gaven gratis weg, onze kennis op agrarisch vlak en de Russen waren gek op technologie! De woorden van Rutte.
Feit is dat Duitsland ook nu nog niet heeft besloten om de kerncentrales die nog kunnen werken weer op te starten. Nederland de turbines die nodig zijn om Groningen weer op te starten en de druk onder de opp. op peil te houden zijn al sinds 2013 niet besteld. Waarom niet?
Die turbines hebben we ook nu nodig om de grond stabiel te houden, maar ze zijn er niet.
De steenkolen die nu extra worden verstookt komen rechtsreeks uit Rusland waarmee Nederland de oorlog tegen de Oekraïne direct financiert.
Ook alle grondstoffen van het Indiase bedrijf wat in Nederland een vestiging heeft gebruikt grondstoffen uit Rusland. Een aantal jaren geleden is dat bedrijf op goedkopere ijzererts uit Rusland over gestapt wat leidde tot as en roet regens in Beverwijk en omgeving. Navraag leert dat dat komt doordat ze andere erts krijgen als voor grofweg 2016.
Prettig weekeinde. PS de inflatie in Juli 2022 11,7% Dat gaat naar de 15% als de boeren uitgekocht worden. Maak je borst maar nat.
#27 thx u heeft gelijk.
Gerard, geen beste dubbelspion als jij weet dat hij in Moskou is.
Wat Merkel betreft: ze heeft dat besluit na "Fukushima" genomen omdat ze was geschrokken en om de Grüne wind uit de zeilen te nemen. Handlanger van Poetin is ze nooit geweest, Schröder wel. Met Nordstream 1 en 2 zijn ze beiden naïef geweest. Voor mij is ze, met de SPD, sinds 24 februari van haar voetstuk gevallen. Ik heb dus geen verdere verklaringen nodig, maar als je serieuze aanwijzingen hebt, meer dan louter speculatie, hoor ik ze graag.