Wat is circulariteit? Realiseer je dat al het vlees gras is

‘De aarde nu was woest en ledig’. Zo begint de tweede zin van het Bijbelse scheppingsverhaal. ‘Daar zij licht’ staat in de derde zin. Ook komt er lucht, land en water, dan de planten, vervolgens de dieren en tot slot de mens. De geologie geeft dezelfde volgorde. Zo’n 350 – 300 miljoen jaar geleden, in het Carboon, wordt heel de wereld een lusthof voor plantenliefhebbers. Pas 30 miljoen jaar geleden komen de grote grazers, die dat groen bedreigen. 300.000 jaar geleden kwam de mens, die ongeveer 10.000 jaar geleden via gedomesticeerd vee die dreiging deed groeien, zoals ook gebeurde via het grootschalig elimineren van de grote roofdieren, concurrenten van de mens, en via de landbouw.

Hét duurzaamheidsprobleem is het groeiend tekort aan nutriënten dat zich aftekent, daarom willen we ze zo snel mogelijk weer voedsel laten worden

Cruciaal in de context van circulariteit is het feit dat al voor het Carboon de CO₂ concentratie (koolzuurgas) in de atmosfeer met toenemende vergroening sterk daalde; licht en planten maken fotosynthese mogelijk. Maar pas in het Carboon ging de sterk toenemende vergroening en de verder dalende CO₂ concentratie gepaard met een sterke daling van de temperatuur op aarde. Aan het einde van het Carboon en in het begin van het Perm waren de temperatuur op aarde en de CO₂ concentratie in de atmosfeer ongeveer gelijk aan de situatie die wij nu kennen. Ondertussen was enorm veel CO₂ vastgelegd in de vorm van veen, steenkool, aardolie en gas.

Elementen voor leven
Ik leerde op de middelbare school via het Periodieke Systeem dat die woeste en ledige aarde opgebouwd was uit 118 elementen. Ik leerde ook dat voor leven 16 elementen onmisbaar zijn, maar dat getal verifiërend bleek dat men er momenteel van overtuigd is dat wij via ons voedsel minstens 19 elementen moeten binnen krijgen. In die context is het nuttig je te realiseren dat “all flesh is grass” (Dubinsky & Seckbach). Het zijn de planten die de benodigde elementen uit bodem en lucht halen en via fotosynthese tot organische stof maken. Dode of levende organische stof is het voedsel voor mens en dier.

Ik houd het simpel, als we het in het kader van de voedselvoorziening over circulariteit hebben dan gaat het over N (stikstof), P (fosfor), K (kalium) en andere nutriënten, die bij de fotosynthese gekoppeld worden aan C (koolstof) en H (waterstof), waarbij O₂ (zuurstof) vrij komt. Daarbij verdwijnen CO₂ en H₂O (water). En bij vertering, mineralisatie en verbranding van organische stof wordt O₂ gebruikt en komen CO₂ en H₂O weer vrij. Mijn stelling is dat voor het koppelen van circulariteit aan duurzaamheid, het nodig is om onderscheid te maken tussen O₂ , CO₂ en H₂O enerzijds en N, P, K en andere nutriënten anderzijds. Door dat onderscheid wordt een Foodlog artikel over het verwaarden van reststromen nog duidelijker: Elektrisch rijden op brood en veevoer – is dat slim Nee, dat is het tegendeel van slim, ook al komen de grondstoffen CO₂ en H₂O via gebruik van O₂ weer beschikbaar.

Mijn stelling is dat voor het koppelen van circulariteit aan duurzaamheid, het nodig is om onderscheid te maken tussen O₂ , CO₂ en H₂O enerzijds en N, P, K en andere nutriënten anderzijds

Verstoring door de mens
Voordat de mens op aarde verscheen waren er eindeloos veel diersoorten in ‘eeuwige’ circulaire processen betrokken. De hoeveelheid van elk der diersoorten werd bepaald door de beschikbaarheid van zijn voedsel, planten en/of dieren, en door onderlinge concurrentie. De mens veranderde die realiteit ingrijpend door a) domesticatie van met name grazers, varkens en kippen, b) via akkerbouw, c) door het opgebruiken van fossiele brandstoffen (vastgelegde en opgeslagen CO₂ en van via dieren ontstane voorraden P (rotsfosfaat) en andere nutriënten, zoals guano), en d) via de productie van N-meststoffen via genoemde fossiele energie.

Hét duurzaamheidsprobleem is het groeiend tekort aan nutriënten dat zich aftekent, de reden waarom we ze snel willen terugwinnen uit organisch materiaal dat ons niet direct of indirect, via vee, als voedsel kan dienen. Tegelijkertijd zou zoveel mogelijk CO₂ zo lang mogelijk in dode en levende, liefst plantaardige, organische stof moeten blijven opgeslagen. Dat laatste gebeurt niet, het CO₂ gehalte van de atmosfeer en dus de temperatuur stijgt weer!

Circulaire landbouw en internationale politiek
Willen we dat de aarde niet opnieuw weer woest en ledig wordt, terwijl de wereldvoedselzekerheid zo goed mogelijk wordt gegarandeerd, dan is er meer nodig. Naast serieuze hoogproductieve circulaire landbouw is er ook een internationale politiek nodig die er voor zorgt dat er zo veel mogelijk bos en andere natuur komt die zo veel mogelijk CO₂ zo lang mogelijk opgeslagen houdt. Die circulaire landbouw en het voedselgebruik hebben de volgende karakteristieken:
• Zo min mogelijk gesleep van voer en voedsel, en zo veel mogelijk plantaardige voeding.
• Wereldwijd optimaal kunstmestgebruik; verliezen van nutriënten minimaliseren en ruimte creëren voor herbebossing.
• Akkerland in principe niet gebruiken voor productie van veevoer. Herkauwers worden gevoed met akkerbouwbijproducten dan wel gehouden in regio’s ongeschikt voor akkerbouw. Het aantal kippen en varkens wordt bepaald door voedselafval en bijproducten van de voedingsindustrie.
• Uitwerpsels van dieren worden gebruikt als bodemverbeteraars, die van de mens worden gebruikt voor het terugwinnen van nutriënten. Zo nodig wordt daarbij vergisting gebruikt, waarbij gas als bron van bio-energie wordt geproduceerd.Verder moet de politiek de volgende condities helpen realiseren:

• Een energie transitie met focus op zon, wind en water als alternatief voor fossiele energie, en een verbod op bio-energie anders dan de bovengenoemde.
• Bos- en dus houtexploitatie minimaliseren. Kunststof uit fossiele energie als bouwstof is duurzamer dan bouwen met hout.

Via deze aanpak zit zoveel mogelijk van de nutriënten toegankelijk in een korte cyclus en zoveel mogelijk CO₂ opgeborgen in een lange cyclus.