Lees ook
Het wordt te moeilijk om producten te maken van steeds nieuw gewonnen grondstoffen. Neem koper als voorbeeld. Vroeger bevatten koperertsen 20-30% koper. Tegenwoordig moeten we het doen met erts dat maar 1-2% koper bevat. Voort nieuw koper moet je nu veel meer graven. Dat kost veel extra energie om dezelfde hoeveelheid koper te verkrijgen. Dat belast het milieu en de natuur extra zwaar. Maar koper blijven we nodig houden in onze elektrische samenleving. Zonder koper geen telefoon, geen computer, geen auto, geen magnetron, geen kookplaat, geen koelkast en geen gekoeld vervoer van verse etenswaar. Winkels en huizen zouden stilvallen.

Uranium
Kernenergie mag weer. Maar de wereldvoorraden uranium zijn beperkt en leiden aan hetzelfde euvel als koper: het rijkste bekende erts is al gewonnen. Als we weer voor kernenergie gaan kiezen dan zullen we dus oude staven uranium weer moeten opwerken. Verrijking heet dat proces, maar het is een vorm van recycling en zuinigheid tegelijk.

Touchscreens
Indium, essentieel voor touchscreens, lijkt soms ineens op te zijn. Maar dat komt omdat de vraag plotseling explodeerde door de komst van smartphones. Het duurt zo'n 15 jaar om een nieuwe mijn te openen. Daarom zitten we soms even zonder. Recycling zou kunnen helpen, maar tegelijk worden ook al nieuwe mijnen geopend.

Batterijen
Voor sommige metalen, zoals lithium en kobalt (belangrijk voor oplaadbare batterijen), stijgt de vraag sneller dan we nieuwe bronnen kunnen aanboren. De winning van kobalt is bovendien ecologisch en humanitair onverantwoord. Iedereen kent de beelden van kinderen in Congo die kobalt met de hand mijnen onder gevaarlijke omstandigheden. De vraag neemt toe, recycling is mogelijk maar niet toereikend. Zolang de winning van nieuwe grondstoffen goedkoper is dan het recyclen van oude, zullen we doorgaan met mining van virgin kobalt en lithium. Wetgeving en normen kunnen helpen de balans tussen nieuwe en gerecyclede grondstoffen te optimaliseren.

Jaarlijks is een de evenaar omspannende zandmuur van 27 meter hoog en breed nodig. Zandmaffia's winnen het al ten koste van zeeleven
Zand en bouw
Onze honger naar bouwen begint een ecologisch probleem te worden. In een gemiddeld huis zit 200 ton (200.000 kilo) zand. In een kilometer snelweg gaat 30.000 ton (30.000.000 kilo). Maar het zand raakt op. Mooi bouwzand komt uit riviermondingen, stranden en (meer en meer) de zeebodem. Daar is nog genoeg, maar het vernielt het mariene ecosysteem. Woestijnzand is te fijn en gepolijst. Jaarlijks is een de evenaar omspannende zandmuur van 27 meter hoog en breed nodig. Zandmaffia's winnen het al ten koste van zeeleven. Het is de hoogste tijd voor het recyclen van beton en stenen. Bij slim gebruik levert het besparingen op waardoor de extra kosten uit kunnen. Doen dus, want het kan. Bijvoorbeeld door een oud gebouw te strippen en het karkas te hergebruiken voor de nieuwbouw.

Plastic & aluminium
Ook olie en gas zijn nog lang niet op, maar de gemakkelijk winbare voorraden raken uitgeput. Nieuwe bronnen zitten diep in de oceaan of ver in het noordpoolgebied, wat winning risicovol en kostbaar maakt. En daar komt natuurlijk bij dat we het gebruik van olie en gas tegen willen gaan vanwege hun effect op klimaatverandering.

Van olie kun je plastic maken. Heel goedkoop en dat zal nog tot in lengte jaren kunnen. Maar dat is toch wel een probleem omdat de resten van vooral voedselverpakkingen en plastic zakken overal in het milieu en inmiddels zelfs in ons bloed zijn beland. Recyclen is veel duurder dan het maken van nieuw plastic, maar milieutechnisch zou het beter zijn minder nieuw plastic in omloop te brengen dat gemakkelijk in het milieu terechtkomt. Het plastic dat voor voedsel gebruikt wordt, is duurzaam omdat het veel voedselverspilling voorkomt, maar is doorgaans te vervuild om weer voor hetzelfde doel hergebruikt te worden. Is verzamelen, verbranden en toch maar nieuw plastic maken dan toch de beste oplossing? Recycling om er energie van te maken, lijkt het wijst ook al is het duur. Op Foodlog stelde onlangs Harmen Spek, die jarenlang werkte als Innovatie Manager bij de Plastic Soup Foundation, voor om ons leven te veranderen door zo in te kopen dat we minder plastic nodig hebben om vers voedsel houdbaarder te maken. Dat is wellicht nog wijzer.
Zoiets geldt ook voor de recycling van de door Nespresso geïntroduceerde aluminium cupjes voor espressomachines. De Volkskrant bracht afgelopen weekend een uitgebreide documentaire over de manier waarop fabrikanten en afvalverwerkende bedrijven het waardevolle materiaal proberen te recyclen. Van de 2 miljard cupjes die via winkels teruggebracht kunnen worden, wordt slechts een kwart apart ingeleverd. Nespresso heeft daarom gekozen voor composteerbare cups. Maar waarom zouden we niet gewoon een bonenmachine nemen die heel lang meegaat en die neerzetten in de gang van het appartementencomplex waar we wonen (zie de box onder deze tekst)?

Water
Zoet water wordt schaars. In onze streken voeren we regenwater snel af naar rivieren en zee om onze bebouwde omgeving droog te houden en landbouwgronden niet te nat te maken. Na perioden van uitbundige regenval is het al snel weer te droog. Daar komt nog eens bij dat de smeltwaterrivieren minder water aanvoeren omdat de gletsjers smelten. Volgens Rijksadviseur Jannemarie de Jonge moet Nederland weer leren met de natuur te leven om water beter vast te houden in ons landschap. Dat is geen recycling maar zuinigheid en waterberging om landbouw en natuur van water te blijven voorzien in droge tijden. En zoals we uit de kassenteelt kunnen leren: we kunnen ook veel preciezer bewateren zodat we ook in open teelten minder water nodig hebben.

Wist je dat de stikstof die boeren aan hun gewassen geven maar voor de helft voedsel wordt? De rest lekt weg naar het milieu
Bodems
En dan moeten we het nog hebben over het verzorgen van landbouwbodems. Die moeten we niet uit willen putten omdat de prijzen van de grond zo hoog zijn dat boeren een boven de agronomische draagkracht van een hectare liggende oogst nodig hebben om aan hun return on investment te komen. Het Canadese fritesbedrijf McCain maakt zich zorgen omdat het ook over 30 jaar nog frites wil kunnen maken. Daarom werkt het in Nederland met boeren samen om de voeding die een oogst aan de bodem onttrekt, weer zo goed mogelijk terug te stoppen. Wist je trouwens dat de stikstof die boeren aan hun gewassen geven maar voor de helft voedsel wordt? De rest lekt weg naar het milieu. En wist je dat in de rioolzuivering nog maar nauwelijks pogingen worden gedaan om uit onze mest de nutriënten weer terug te winnen en die op het land te brengen? In landen als Frankrijk gaat het rioolslib wel terug op het land omdat ze daar een tekort aan dierlijke mest hebben. Het betekent wel dat er ook vervuiling (medicijnresten en andere stoffen die we door het riool spoelen en daar via afvoeren in terecht komen) meekomt.

In autarkie werkende kleine boeren doen dat nog steeds: de akker is hun toilet
Apparaten kun je delen, voedsel alleen maar eerlijker verdelen
We zullen moeten leren slimmer om te gaan met wat we al hebben en dat zo zuinig mogelijk gebruiken. Dat zou een definitie van circulariteit kunnen zijn. Maar misschien hoort ook het delen van een auto en een boor erbij. Dat zijn apparaten die het het grootste deel van de tijd werkeloos staan te wachten op een gebruiksmoment. Delen kan zomaar 90% van het huidige aantal auto's en boren overbodig maken. Dat scheelt een slok op een borrel.

Met voedsel kan dat niet, omdat je wel kunt delen, maar niet wat jij nodig hebt - en bovendien zijn de verliezen van voedingsstoffen zoals stikstof naar het milieu te groot. Wat wel kan, is voeding zo verdelen dat ieder zijn deel heeft en poep en pies toch weer zo slim mogelijk op een akker terugkeren. In autarkie werkende kleine boeren doen dat nog steeds: de akker is hun toilet. Steden deden het vroeger ook: de beerputten werden geleegd en de inhoud naar het bouwland
Consuminderen: zoveel mogelijk kosten te sparen met als doel zo weinig mogelijk te verbruiken en zoveel mogelijk her te gebruiken
gebracht. Kunstmest en hygiënezorgen brachten daar verandering in, maar als we minder kunstmest - die gemaakt wordt met fossiel gas - willen gebruiken, zullen we die praktijken weer moeten heruitvinden.

Houding
Wat is de houding achter circulariteit en die eerdere aanduiding 'from cradle to cradle'? Mij doet het sterk denken aan het moderne vrekkendom van de vroege milieubeweging. Het kreeg gestalte in de Vrekkenkrant, die nog altijd kwijnend bestaat in de vorm van Genoeg: consuminderen door zoveel mogelijk kosten te sparen met als doel zo weinig mogelijk te verbruiken en zoveel mogelijk her te gebruiken. In 2021 verscheen een interview in het Algemeen Dagblad met Vrekkenkrant-oprichter Hanneke van Veen: douche koud en in het donker. Maar zolang duurzaam - 'circulair' - gebruik duurder is dan hoe we het nu doen, heeft dat ook voor een moderne vrek geen zin. Tegen dat probleem lopen we meer en meer op. Toch zei de oude Seneca rond het begin van onze jaartelling al dat de zuinigheid die pas komt als de bodem in zicht is, te laat is.


Aan het eind van de zomer van 2023 besteedde Adformatie aandacht aan het prosumer report van onderzoeksbureau Havas. Adformatie noemde zuinigheid 'het nieuwe cool'.

Volgens het rapport zegt driekwart van de consumenten wereldwijd dat ze het gelukkigst zijn met eenvoudige dingen. Ongeveer de helft zou graag uit de 'rat race' stappen om meer tijd met het gezin door te brengen.

Het Prosumer Report 2023 van Havas werd uitgevoerd onder bijna 13.000 invloedrijke consumenten uit 30 landen. Vanuit Nederland namen 200 respondenten deel.

Belangrijkste bevindingen
Zuinigheid als Trend: Havas noemt deze trend ‘Zalige Zuinigheid’, waarbij consumenten bewuste keuzes maken die het milieu ontzien zonder dat dit als een opoffering wordt gezien. Minder consumptie leidt tot meer tevredenheid en een focus op kwaliteit en repareerbaarheid.

Verantwoordelijkheid en Klimaat: Acht van de tien prosumers bewonderen mensen die een zuiniger levensstijl hebben aangenomen. Zeven op de tien vinden dat iedereen verantwoordelijkheid draagt voor klimaatverandering, en negen op de tien benadrukken de noodzaak van betrokkenheid en solidariteit in de strijd tegen klimaatverandering.

Impact op Merken: Deze verschuiving kan problematisch zijn voor merken, aangezien minder consumptie tot minder omzet leidt. Toch biedt de opkomende sharing economy en de vraag naar duurzame en repareerbare producten commerciële kansen. Merken kunnen hogere prijzen vragen voor duurzame producten, hoewel dit ten koste kan gaan van de groeiambities.

Aanbevelingen voor merken
  • Informeren: Educatie over de impact van consumptie is cruciaal. Bijna 7 op de 10 prosumers beschouwen dit als essentieel.
  • Eenvoud Promoten: Merkverhalen moeten eenvoud en essentie benadrukken, met rolmodellen die dit voorbeeld geven.
  • Verbinding met de Natuur: 63% van de prosumers verlangt naar een eenvoudiger leven om dichter bij de natuur te komen.
  • Balans Werk-Leven: Zuinig leven maakt minder werken en meer tijd met het gezin mogelijk, wat aantrekkelijk is voor veel prosumers.

Kledingdiscounter Zeeman, die draait op hoge omzetten bij lage marges, lijkt de trend al vroeg te hebben herkend. Het bedrijf lanceerde de campagne Zeeman is Zuinig, gericht op de zuinigheid van Generatie Z, met een bijbehorende productlijn.

In Wat is ...? gaan we met bekende en minder bekende mensen op zoek naar wat hen motiveert om te ontdekken of we elkaar van daaruit weer kunnen vinden. Waarom we dit doen lees je in De ontdekking van de ander. Bekijk het overzicht van de serie Wat is circulariteit?
Dit artikel afdrukken