In 2021 dachten de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en UNICEF dat ongeveer 2 miljard mensen wereldwijd geen toegang hadden tot schoon drinkwater. Fout, zeggen gloednieuwe modellen. Volgens recent onderzoek, gepubliceerd in Science, hebben 4,4 miljard mensen in lage- en middeninkomenslanden geen veilig drinkwater thuis. Dat lot treft dus meer dan de helft van de wereldbevolking die op dit moment zo'n 8 miljard mensen telt.
Terwijl een kwart van de wereldbevolking zonder toegang tot veilig drinkwater al erg genoeg leek, is meer dan de helft van de wereldbevolking bijna niet te bevatten. Het grote verschil is toe te schrijven aan een totaal andere manier om de toegang tot schoon water te meten.

Vertekend beeld
Eerdere schattingen, zoals die van de WHO en UNICEF, waren gebaseerd op enquêtes die om de 5 tot 10 jaar worden uitgevoerd waar onderzoekers in een bepaald gebied huis-aan-huis voor langsgaan. Deze arbeidsintensieve enquêtes geven een momentopname van de watergebruikssituatie in een specifiek gebied, maar missen cruciale details zoals waterkwaliteit en seizoensgebonden schommelingen. De verzamelde informatie was daardoor beperkt, vaak verouderd en bovendien gegeneraliseerd naar landelijke niveaus, waardoor nuances verloren gingen.

Zo ontstond een totaal vertekend beeld over de toegang tot schoon water. De nieuwe schatting, gepubliceerd in Science, werd gemaakt door een team onder leiding van Esther Greenwood, promovenda aan het Zwitserse Federale Instituut voor Technologie in Zürich. Greenwood’s team combineerde data van 39 verschillende geospatiale bronnen, waaronder satellietwaarnemingen, met gegevens van meer dan 64.000 huishoudens in 27 landen tussen 2016 en 2020. Ze zoomde als het ware in van het nationale niveau tot op het niveau van individuele huishoudens.

Al die data werden gebruikt om machine learning-modellen te trainen om in te schatten of het water in een bepaalde plaats voldeed aan de veiligheidscriteria van het WHO/UNICEF Joint Monitoring Programme (JMP), dat gegevens verzamelt over watervoorziening, sanitaire voorzieningen en hygiëne. Ook namen de onderzoekers mee of het water 'verbeterd' was (lees: uit een bron die veilig zou kunnen zijn, zoals leidingen, in plaats van een onbeschermde put), of het beschikbaar was wanneer nodig, toegankelijk zonder dat de gebruiker er ver voor moest lopen, en vrij van fecale verontreiniging.

Fecale besmetting
Hun berekeningen leverden een verontrustend resultaat op: ongeveer twee derde van de bevolking in lage- en middeninkomenslanden had in 2020 geen veilig drinkwater thuis. Een belangrijke oorzaak hiervan was fecale verontreiniging met E.coli-bacteriën (de poepbacterie), die bijna de helft van de onderzochte bevolking trof. Fecale besmetting is vaak het gevolg van tekortschietende (of afwezige) riolering en onvoldoende waterzuiveringssystemen en de diarree die er het directe gevolg van is, doodt 1.000 jonge kinderen per dag, schrijft Vox.

Omgevingsfactoren en klimaat
Het team ontdekte bovendien dat omgevingsfactoren, zoals boomdichtheid en de mate waarin neerslag verandert met de seizoenen, andere belangrijke voorspellers waren van de drinkwaterkwaliteit. Zo kan afvloeiing na een grote regenbui bacteriën, vuil en verontreinigende stoffen oppikken op zijn weg terug naar rivieren en meren. Ook tussen hittegolven en pieken in watervervuiling is een verband aantoonbaar. Ook landschap en verstedelijking spelen een rol, bijvoorbeeld omdat mensen een stad hebben gebouwd op een droge plek, of omdat die stad te groot is geworden voor de lokale watervoorraad.

Ook de nieuwe schatting van Greenwood kent onzekerheden. Het onderzoeksteam pleit daarom voor betere monitoring van waterkwaliteit en het verzamelen van meer (hyper)lokale data, vooral in gebieden waar de gegevens momenteel tekortschieten. Hoewel toegang tot schoon drinkwater (sinds 2010) een mensenrecht is, blijkt uit dit onderzoek dat de realisatie hiervan nog ver weg is voor meer dan de helft van de wereldbevolking.