Wat is duurzaam watergebruik? Water is schaars maar komt (nog) vanzelf uit de kraan

Van de totale hoeveelheid water op aarde is zo'n 3,5% zoet. Van dit percentage is een groot deel gevangen in gletsjers, ijskappen en grondwater, en dus moeilijk toegankelijk. Slechts 1,2% bestaat als oppervlaktewater, maar ook daarvan is maar 23% beschikbaar voor direct menselijk gebruik (in meren en rivieren, 69% is vastgelegd in de permafrost). Dat komt neer op 0,0002% van al het water op aarde.

Dat beetje zoet water moet worden verdeeld over een breed scala aan menselijke en ecologische behoeften die variëren van irrigatie van gewassen en industriële processen tot het voorzien in de dagelijkse vochtbehoeften van mensen, dieren en planten. Hoe krijg je dat in een zodanige balans dat we het allemaal OK vinden? Makkelijk is dat niet, zoals het geval van de premier van Tunesië laat zien. Hij werd ontslagen omdat zijn president niet wilde horen van waterproblemen.

Van landbouw tot energie, transport, consumptief gebruik en natuur

De landbouwsector is de grootste verbruiker van zoet water wereldwijd, goed voor ongeveer 70% van het wereldwijde verbruik van zoet water. Binnen deze sector speelt irrigatie een cruciale rol bij de productie van belangrijke voedselgewassen zoals rijst, maïs en aardappelen.

Industriële processen, van slachthuizen en groentesnijderijen tot de productie van papier, zijn goed voor ongeveer 20% van het wereldwijde gebruik. Water is tevens cruciaal voor energieopwekking. Nucleaire energiecentrales gebruiken bergen water voor hun koeling. Dit proces is essentieel om de reactoren op veilige temperaturen te houden en het risico op ongelukken te minimaliseren. Ook de winning van olie en gas, met name bij fracking, vergt het nodige water. Zonder recycling is de winning sterk vervuilend, vooral voor grondwater vanwege het gebruik van chemische stoffen. In droge gebieden vergt oliewinning onverantwoord veel water met alle gevolgen van dien voor de omgeving.

Rivieren zoals de Rijn zijn belangrijke transportkanalen voor goederenvervoer. Scheepvaart vereist voldoende waterdiepte en is dus afhankelijk van stabiele waterstanden, vooral tijdens droge periodes.

Bossen en natuurlijke ecosystemen die weinig tot niet door mensen zijn beïnvloed, zijn afhankelijk van zoet water voor het behoud van biodiversiteit en het ondersteunen van ecosystemen. Deze ecosystemen leveren weer diensten aan de mens, zoals CO₂-opslag en het behoud van vruchtbare bodems. Zonder water kunnen ze dat niet.

Het aanpakken van lekke leidingen vereist aanzienlijke investeringen in infrastructuur, betere onderhoudsprogramma's en nieuwe technologie om lekken op te sporen en te repareren

Consumptief gebruik

De gemiddelde Nederlander gebruikt ongeveer 120 tot 130 liter water per dag voor huishoudelijke doeleinden. In China ligt het gemiddelde dagelijkse waterverbruik per persoon rond de 86 tot 150 liter per dag, afhankelijk van de regio. In de Verenigde Staten is het waterverbruik per persoon aanzienlijk hoger dan in Nederland en China. De gemiddelde Amerikaan verbruikt ongeveer 300 tot 380 liter water per dag. Overal gaat een flink deel op aan het doorspoelen van toiletten, douchen en baden. Amerikanen met een tuin zijn gewend aan flink sproeien, waardoor hun watergebruik extra hoog ligt.

Oude waterleidingen en lekken

Meer dan de helft van de wereldbevolking, 4,4 miljard mensen, heeft geen toegang tot drinkwater, bleek onlangs. Daar waar die toegang er wél is, vormt waterverlies door kapotte en verouderde leidingen een bedreiging voor de watervoorziening. Dit geldt zowel voor ontwikkelingslanden als voor ontwikkelde landen met een verouderde infrastructuur. India, Brazilië, Italië, Griekenland, Zuid-Afrika, Mexico en Rusland staan voor de grootste uitdagingen op dit gebied. Het aanpakken van dit probleem vereist aanzienlijke investeringen in infrastructuur, betere onderhoudsprogramma's en nieuwe technologie om lekken op te sporen en te repareren. Noord-Europese landen zullen ook iets moeten doen. Frankrijk verspilt door ondeugdelijke leidingen 20% à 25% van zijn water voor menselijke consumptie. België en het Verenigd Koninkrijk zitten op 20% à 25%. Nederland en Duitsland verspillen respectievelijk tussen de 5% à 6% en 7% à 8%.

Water schoon houden
De vraag naar zoet water groeit exponentieel met de wereldbevolking en economische ontwikkeling. De druk op de voorraad water neemt daarom toe. En dat geldt net zo hard voor de infrastructuur om het beschikbare water - ook nog eens schoon - daar te krijgen waar we het willen hebben. In het dichtbevolkte Nederland zitten we daarom rond de Kader Richtlijn Water met onze handen in het haar.

De uitdaging ligt in het vinden van kaders om al deze uiteenlopende waterbehoeften af te wegen tegen de noodzaak om de beschikbare waterbronnen niet uit te putten en schoon te houden

De voorzitter van landbouwcoöperatie Cosun zei onlangs wakker te liggen van de eisen die de overheid stelt aan schoon water. Waterleidingbedrijf Vitens en de koepel van waterleidingbedrijven Vewin waarschuwen dat Nederland op een watertekort afstevent als de woningbouwplannen (1 miljoen nieuwe huizen en appartementen in minder dan 10 jaar) worden voortgezet zonder waterplan. Meer mensen en nog meer activiteit in Nederland veroorzaken een niveau van vervuiling waar het land niet op voorbereid is.

Concurrentie vergt kaders

Landbouw en natuurlijke ecosystemen concurreren om dezelfde waterbronnen. Het verduurzamen van irrigatiemethoden, zoals druppelirrigatie en het hergebruiken van afvalwater, kan helpen om water efficiënter te gebruiken. Industriële processen zoals de koeling van kerncentrales en het produceren van voedsel zijn onmisbaar maar moeten in evenwicht worden gebracht met de behoefte aan betaalbaar en toegankelijk drinkwater voor de bevolking als geheel. Investeringen in technologieën voor waterbesparing en waterrecycling binnen de industrie zijn essentieel. De uitdaging ligt in het vinden van kaders om al deze uiteenlopende waterbehoeften af te wegen tegen de noodzaak om de beschikbare waterbronnen niet uit te putten en schoon te houden. Waterbeheerstrategieën zullen in ieder geval rekening moeten houden met voedselzekerheid, energiebehoeften en economische en ecologische belangen.

Regen en gletsjers

In de EU hebben veranderende neerslagpatronen al een aanzienlijke impact op de voorziening van zoet water en het waterbeheer. Zuid-Europese landen als Spanje, Italië en Griekenland hebben te maken met toenemende droogtes en waterschaarste. Midden- en Noord-Europese landen zoals Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Nederland zitten afwisselend met droogte en dan weer met toenemende regenval en overstromingen. De gevolgen van deze veranderingen variëren van verminderde landbouwproductie en drinkwatertekorten tot verhoogde risico's op overstromingen en schade aan infrastructuur.

Water staat nog nauwelijks op de kaart bij het brede publiek als een uitdaging die lijkt op klimaatverandering en daar deels direct mee samenhangt

En dan zullen we ook nog eens moeten nadenken over de effecten van smeltende gletsjers als gevolg van klimaatopwarming. We zullen daardoor afhankelijker worden van regen en van de manier waarop we regenwater vast kunnen houden.

Nog weinig bewustzijn

Duurzaam waterbeheer vereist een benadering die rekening houdt met alle behoeften tegelijk: die van landbouw, industrie, ecologie en huishoudelijk gebruik. Innovatie (schoonmaken, minder vervuilen en vasthouden van water), efficiëntieverbetering (minder verspillen in professionele processen) en bewuste consumptie (beperking) worden vermoedelijk sleutelbegrippen in de zoektocht naar een toekomst waarin geen ernstig gebrek aan zoet water ontstaat. Daar zullen we kaders voor moeten ontwikkelen waar we het als samenleving over eens zijn. Maatregelen tegen klimaatverandering laten zien hoe ontevreden het publiek kan worden als overheden en bedrijven zich niet goed organiseren om hun doelen te bereiken en slecht communiceren over haalbare manieren waarop ze die willen realiseren. Water staat nog nauwelijks op de kaart bij het brede publiek als een soortgelijk vraagstuk. Daarom gaan we het er op Foodlog over hebben. Dat doen we rond de vraag wat kenners als de uitdagingen zien.