4 min
Roel Dijksma is docent Hydrogeologie aan de Wageningen Universiteit. Watergebruik is wat hem betreft pas duurzaam als het verbruik niet groter is dan de natuur kan aanvullen. Volgens de grafieken worden we daar steeds beter in. In de praktijk onttrekken we echter veel meer dan de natuur aanvult. Volgens Dijksma begint duurzaam waterbeheer bij onszelf. Ga bewuster om met water in je dagelijks leven.
Om een duidelijke discussie te kunnen voeren over wat duurzaam watergebruik is, moeten we eerst de woorden ‘watergebruik’ en ‘duurzaam’ definiëren. We moeten zelfs ‘watergebruik’ uitsplitsen naar ‘water’ en ‘gebruik’.
Laten we beginnen bij de grondstof die zo belangrijk is voor ons: water. In tegenstelling tot bijvoorbeeld olie, gas, steenkool en (edel)metalen, is water geen grondstof die we uit de aarde kunnen halen tot het op is. Het is een hernieuwbare grondstof. Door de hydrologische kringloop (de waterkringloop) wordt er door verdamping van met name zeewater continu nieuw zoetwater geproduceerd. Je zou zeggen dat het niet kan opraken.
Voorkeur grondwater
Hoe gebruiken we water? Grondwater heeft voor veel toepassingen de voorkeur. De kwaliteit is meestal beter en constanter dan die van oppervlaktewater. Daarom gebruiken we bij voorkeur grondwater voor drinkwater. Als er geen of onvoldoende grondwater voorhanden is, wordt oppervlaktewater gebruikt. Dit is lastiger te verwerken en daardoor duurder.
Ook de industrie maakt veel gebruik van water voor productieprocessen en koeling. Dit concurreert met de drinkwaterproductie. De geïrrigeerde landbouw is echter de grootste gebruiker van grondwater. Zie de ontwikkeling van de grondwaterwinning van 1950 tot 2018 voor een aantal grote landen. Vooral in Azië worden zeer grote hoeveelheden water onttrokken aan het grondwater. Dit komt bovenop het gebruik van oppervlaktewater voor irrigatie. Denk bijvoorbeeld aan de katoenirrigatie uit de Amu Darya en Syr Darya in Centraal-Azië. Hierdoor is het Aralmeer bijna volledig drooggevallen.
Uit de grafiek wordt duidelijk dat de toename van het watergebruik in de jaren zestig van de vorige eeuw ingezet. Vanaf het jaar 2000 vlakt de lijn af, bijvoorbeeld bij Rusland, China en Pakistan. In India is de toename van onttrekking doorgegaan tot 2010. Wereldwijd wordt ongeveer 1000 km3 water per jaar aan het grondwater onttrokken, met name voor de landbouw. Bijna 70% daarvan wordt in Azië onttrokken, 16% in Noord-Amerika, 3% in Zuid-Amerika en 7% in Europa. Dit laat zien dat de grootste watervraag, en dus de grootste uitdaging, in Azië ligt. Maar ook neemt op andere continenten de zorg over duurzaam watergebruik snel toe.
Evolutie totale grondwateronttrekking uit rapport Unesco
Als er zoveel water wordt onttrokken, waar komt dat dan vandaan? De wereldkaart hieronder geeft informatie over de ondergrond. Waar de ondergrond bestaat uit grondlagen die water goed doorlaten, zijn de gebieden op de kaart blauw gekleurd. Gebieden met een complexe ondergrond zijn groen, en waar de lagen heel dun en lokaal zijn, kleurt de kaart bruin. Hoe donkerder de kleur, hoe meer neerslagoverschot er is en dus op jaarbasis meer water beschikbaar. De donkerblauw gekleurde gebieden zijn daarom het meest geschikt voor wateronttrekking. Het is duidelijk dat de (regionale) watervraag niet overeenkomt met de (regionale) waterbeschikbaarheid.
Grondwaterbronnen wereldwijd uit rapport Unesco
Dat brengt ons bij de vraag of het watergebruik duurzaam is. We moeten deze vraag beantwoorden door zowel naar het temporele aspect (de verandering van het watergebruik in de tijd) als het ruimtelijke aspect te kijken.
Eerst het temporele aspect. De grafiek laat zien dat de toename van de grondwateronttrekking in meerdere grote landen afvlakt. Je zou dus kunnen concluderen dat we goed bezig zijn en dat ons watergebruik duurzaam is. Maar de onttrokken hoeveelheid water is zo groot dat deze veel groter is dan de aanvulling van grondwater. Als je meer onttrekt dan er wordt aangevuld, verklein je de grondwatervoorraad en daalt de grondwaterstand. Putten vallen droog. Deze putten worden dan vaak dieper geboord om toch weer bij het grondwater te komen. Je zou kunnen stellen dat watergebruik pas duurzaam is als de onttrekking niet groter is dan de aanvulling van het grondwater. Dan stabiliseren de grondwaterstanden. Je zou ook kunnen streven naar minder onttrekking dan aanvulling, zodat de waterstanden weer stijgen naar het oude niveau. Maar dat is vermoedelijk een theoretische gedachte. Aangezien de waterstand op veel plekken al tientallen jaren daalt en soms tientallen meters is gezakt, zal herstel heel lastig worden.
Dan het ruimtelijke aspect. We starten in India. De watervraag is daar veruit het grootst, maar de grondlagen zijn niet erg geschikt. Denk bijvoorbeeld aan het enorme Deccan Plateau dat uit dikke basaltlagen bestaat. Daar wordt veel water uit gewonnen, maar putten vallen steeds droog. Om die reden is duurzaam watergebruik daar voorlopig een utopie.
Dichter bij huis
Het is eigenlijk beter om niet op continentale of landschaal te kijken, maar op stroomgebied- of regionale schaal. De Guadiana-rivier in Spanje is drooggevallen door de citrus- en olijfplantages. Hele valleien in het Sacramento-stroomgebied in Californië kampen met enorme droogte door intensieve irrigatie, zoals te zien is op de U.S. Drought Monitor. Ook zijn er talloze irrigatiecirkels in een verder droog basaltgebied in Washington State (VS). Het waterverlies bij deze irrigatiesystemen is groot, doordat een flink deel van het water al is verdampt voordat het bij de planten komt. In deze gebieden zou een verbeterd irrigatiesysteem (zoals druppelirrigatie) kunnen helpen om het watergebruik terug te dringen en daardoor duurzamer te maken.
Irrigatie cirkels in de staat Washington via Google Earth Pro
Duurzaam watergebruik begint bij jezelf. In Nederland gaat het watergebruik vooral om drinkwatervoorziening. We gebruiken per persoon gemiddeld zo’n 130 liter per dag. Hoewel er regionale verschillen zijn in watergebruik, blijft deze hoeveelheid redelijk constant. Daarnaast hebben we door klimaatverandering inmiddels te maken met langdurige droge perioden, waarin er niet mag worden beregend en wordt
Er is dus nog veel winst te behalen op het gebied van duurzaam watergebruik. Deze uitdaging ligt deels bij overheden, maar ook bij onszelf. Water is een goedkope grondstof, maar niet onbeperkt beschikbaar. Wees daarom terughoudend met bijvoorbeeld het sproeien van je tuin en het wassen van je auto tijdens zeer droge zomers.
Dit artikel afdrukken
Laten we beginnen bij de grondstof die zo belangrijk is voor ons: water. In tegenstelling tot bijvoorbeeld olie, gas, steenkool en (edel)metalen, is water geen grondstof die we uit de aarde kunnen halen tot het op is. Het is een hernieuwbare grondstof. Door de hydrologische kringloop (de waterkringloop) wordt er door verdamping van met name zeewater continu nieuw zoetwater geproduceerd. Je zou zeggen dat het niet kan opraken.
Je zou zeggen dat het niet kan oprakenDoor de stijgende temperatuur van het zeewater en de atmosfeer neemt de verdamping toe en daarmee ook de neerslag wereldwijd. De waterkringloop versnelt. Een eerste, snelle conclusie zou kunnen zijn dat er dus steeds meer water beschikbaar komt. Het is wel goed om te weten dat het meeste zoetwater vast ligt in landijs (69%). Het overgrote deel van het mobiele zoete water zit in het grondwater (30% van de totale zoetwatervoorraad) en maar een klein deel in meren en rivieren (1%).
Voorkeur grondwater
Hoe gebruiken we water? Grondwater heeft voor veel toepassingen de voorkeur. De kwaliteit is meestal beter en constanter dan die van oppervlaktewater. Daarom gebruiken we bij voorkeur grondwater voor drinkwater. Als er geen of onvoldoende grondwater voorhanden is, wordt oppervlaktewater gebruikt. Dit is lastiger te verwerken en daardoor duurder.
Ook de industrie maakt veel gebruik van water voor productieprocessen en koeling. Dit concurreert met de drinkwaterproductie. De geïrrigeerde landbouw is echter de grootste gebruiker van grondwater. Zie de ontwikkeling van de grondwaterwinning van 1950 tot 2018 voor een aantal grote landen. Vooral in Azië worden zeer grote hoeveelheden water onttrokken aan het grondwater. Dit komt bovenop het gebruik van oppervlaktewater voor irrigatie. Denk bijvoorbeeld aan de katoenirrigatie uit de Amu Darya en Syr Darya in Centraal-Azië. Hierdoor is het Aralmeer bijna volledig drooggevallen.
De grootste watervraag, en dus de grootste uitdaging, ligt in AziëWatervraag
Uit de grafiek wordt duidelijk dat de toename van het watergebruik in de jaren zestig van de vorige eeuw ingezet. Vanaf het jaar 2000 vlakt de lijn af, bijvoorbeeld bij Rusland, China en Pakistan. In India is de toename van onttrekking doorgegaan tot 2010. Wereldwijd wordt ongeveer 1000 km3 water per jaar aan het grondwater onttrokken, met name voor de landbouw. Bijna 70% daarvan wordt in Azië onttrokken, 16% in Noord-Amerika, 3% in Zuid-Amerika en 7% in Europa. Dit laat zien dat de grootste watervraag, en dus de grootste uitdaging, in Azië ligt. Maar ook neemt op andere continenten de zorg over duurzaam watergebruik snel toe.
Als er zoveel water wordt onttrokken, waar komt dat dan vandaan? De wereldkaart hieronder geeft informatie over de ondergrond. Waar de ondergrond bestaat uit grondlagen die water goed doorlaten, zijn de gebieden op de kaart blauw gekleurd. Gebieden met een complexe ondergrond zijn groen, en waar de lagen heel dun en lokaal zijn, kleurt de kaart bruin. Hoe donkerder de kleur, hoe meer neerslagoverschot er is en dus op jaarbasis meer water beschikbaar. De donkerblauw gekleurde gebieden zijn daarom het meest geschikt voor wateronttrekking. Het is duidelijk dat de (regionale) watervraag niet overeenkomt met de (regionale) waterbeschikbaarheid.
Je zou kunnen stellen dat watergebruik pas duurzaam is als de onttrekking niet groter is dan aanvulling van het grondwaterMinder onttrekken
Dat brengt ons bij de vraag of het watergebruik duurzaam is. We moeten deze vraag beantwoorden door zowel naar het temporele aspect (de verandering van het watergebruik in de tijd) als het ruimtelijke aspect te kijken.
Eerst het temporele aspect. De grafiek laat zien dat de toename van de grondwateronttrekking in meerdere grote landen afvlakt. Je zou dus kunnen concluderen dat we goed bezig zijn en dat ons watergebruik duurzaam is. Maar de onttrokken hoeveelheid water is zo groot dat deze veel groter is dan de aanvulling van grondwater. Als je meer onttrekt dan er wordt aangevuld, verklein je de grondwatervoorraad en daalt de grondwaterstand. Putten vallen droog. Deze putten worden dan vaak dieper geboord om toch weer bij het grondwater te komen. Je zou kunnen stellen dat watergebruik pas duurzaam is als de onttrekking niet groter is dan de aanvulling van het grondwater. Dan stabiliseren de grondwaterstanden. Je zou ook kunnen streven naar minder onttrekking dan aanvulling, zodat de waterstanden weer stijgen naar het oude niveau. Maar dat is vermoedelijk een theoretische gedachte. Aangezien de waterstand op veel plekken al tientallen jaren daalt en soms tientallen meters is gezakt, zal herstel heel lastig worden.
Dan het ruimtelijke aspect. We starten in India. De watervraag is daar veruit het grootst, maar de grondlagen zijn niet erg geschikt. Denk bijvoorbeeld aan het enorme Deccan Plateau dat uit dikke basaltlagen bestaat. Daar wordt veel water uit gewonnen, maar putten vallen steeds droog. Om die reden is duurzaam watergebruik daar voorlopig een utopie.
Dichter bij huis
Het is eigenlijk beter om niet op continentale of landschaal te kijken, maar op stroomgebied- of regionale schaal. De Guadiana-rivier in Spanje is drooggevallen door de citrus- en olijfplantages. Hele valleien in het Sacramento-stroomgebied in Californië kampen met enorme droogte door intensieve irrigatie, zoals te zien is op de U.S. Drought Monitor. Ook zijn er talloze irrigatiecirkels in een verder droog basaltgebied in Washington State (VS). Het waterverlies bij deze irrigatiesystemen is groot, doordat een flink deel van het water al is verdampt voordat het bij de planten komt. In deze gebieden zou een verbeterd irrigatiesysteem (zoals druppelirrigatie) kunnen helpen om het watergebruik terug te dringen en daardoor duurzamer te maken.
Duurzaam watergebruik begint bij jezelf. In Nederland gaat het watergebruik vooral om drinkwatervoorziening. We gebruiken per persoon gemiddeld zo’n 130 liter per dag. Hoewel er regionale verschillen zijn in watergebruik, blijft deze hoeveelheid redelijk constant. Daarnaast hebben we door klimaatverandering inmiddels te maken met langdurige droge perioden, waarin er niet mag worden beregend en wordt
Scheiden van hoogwaardig water (drinkwater) en laagwaardig water (toilet) vergt grote aanpassingen in woningenopgeroepen tot zuinig watergebruik. Dat is het nieuwe normaal. De waterschappen en provincies staan nu voor de uitdaging om zoveel mogelijk regenwater vast te houden, zonder te grote risico’s op overstromingen. Ook zijn er initiatieven om hoogwaardig water (drinkwater) en laagwaardig water (toilet) te scheiden, maar dit vergt grote aanpassingen in woningen.
Er is dus nog veel winst te behalen op het gebied van duurzaam watergebruik. Deze uitdaging ligt deels bij overheden, maar ook bij onszelf. Water is een goedkope grondstof, maar niet onbeperkt beschikbaar. Wees daarom terughoudend met bijvoorbeeld het sproeien van je tuin en het wassen van je auto tijdens zeer droge zomers.
In Wat is ...? gaan we met bekende en minder bekende mensen op zoek naar wat hen motiveert om te ontdekken of we elkaar van daaruit weer kunnen vinden. Waarom we dit doen lees je in De ontdekking van de ander. Bekijk ook de introductie tot de duurzaam watergebruik reeks of het overzicht van de serie Wat is duurzaam watergebruik?
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 2 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 2 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Ja het drinkwater is misschien te goedkoop volgens die technocratische logica. Althans ik benut die relatief lage prijs door met een oeroude stortbak de wc door te blijven spoelen. En zolang het drinkwater schoner is dan het oppervlaktewater blijf ik dat doen tenzij het te duur wordt en een composttoilet moet installeren of zo'n ouderwets poepdoosje in de tuin met uitgespaard hartje in de deur. Goedemiddag.