Waterzuivering maakt glyfosaat van resten wasmiddelen - en dat heeft gevolgen

Het onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat, bekend onder de naam Roundup, wordt gezien als de grootste vervuiler van onze rivieren. Ondanks beperkende maatregelen - Frankrijk en Oostenrijk voerden al glyfosaatverboden in, in Nederland en België mogen particulieren het niet meer gebruiken - wil het niveau van glyfosaatvervuiling in de Europese rivieren maar niet afnemen. Op zoek naar een antwoord op dat raadsel stuitte een internationaal team van onderzoekers onder leiding van de Universiteit van Tübingen op een heel andere bron van glyfosaat: wasmiddelen.

Glyfosaatconcentraties
Het onderzoeksteam analyseerde lange tijdreeksen van glyfosaatconcentraties in rivieren, verzameld door waterschappen en waterautoriteiten in Duitsland, Frankrijk, Italië, Zweden, Luxemburg, het VK, Nederland en de VS. Sommige datasets gingen terug tot 1997. In totaal ging het om de gegevens van ongeveer 100 locaties.

De concentratie is opmerkelijk constant gedurende het hele jaar

Tot verrassing van de onderzoekers kwamen de verwachte pieken in glyfosaatconcentraties niet overeen met de meetgegevens. Zou de landbouw de voornaamste bron zijn, dan zou het glyfosaatniveau moeten pieken in de lente en herfst, de toepassingsperiodes voor glyfosaat, en zou er na regenval sprake moeten zijn van verhoogde concentraties. "In de bodem en het water wordt glyfosaat gedeeltelijk omgezet in aminomethylfosfonzuur, of AMPA. Beide stoffen kunnen door neerslag worden gemobiliseerd en hun weg vinden naar rivieren,” aldus onderzoeksleider Carolin Huhn. Maar de Europese rivieren lieten juist een sterke seizoensgebondenheid zien met hoge concentraties in de zomer en lage concentraties in de winter.

Dat seizoensgebonden profiel was al wel bekend van stoffen die via afvalwaterzuiveringsinstallaties in het oppervlaktewater terechtkomen, zoals geneesmiddelen en huishoudchemicaliën. "Een overzicht van literatuurgegevens laat zien dat glyfosaat wordt aangetroffen in alle onderzochte afvalwaterzuiveringsinstallaties in Europa, en de concentratie is opmerkelijk constant gedurende het hele jaar,” zegt Huhn.

Gemeentelijk afvalwater
Op basis van de miljoenen individuele waarden uit de datareeksen kwamen de onderzoekers uit bij het gemeentelijk afvalwater als dominante bron voor glyfosaat. Een 'onverdachte' bron dus, die volledig losstaat van het gebruik van glyfosaat als herbicide. Vervolgens identificeerden de onderzoekers een stof die chemisch verwant is aan glyfosaat en die alle vragen uit de meta-analyse zou oplossen: aminopolyfosfonaten, afgekort tot AMPA. Dat zijn additieven die op grote schaal worden gebruikt in Europa, vooral in wasmiddelen. Eureka!

De eerste laboratoriumtests zijn nu afgerond en bevestigen de hypothese van glyfosaatvorming in afvalwaterzuiveringsinstallaties uit dit wasadditief. Moeten we nu allemaal bang zijn als we een wasje draaien? Nee hoor, zegt Huhn. “We zien geen glyfosaatvorming wanneer we de omstandigheden direct in de wasmachine simuleren”. De omzetting van aminopolyfosfonaten in glyfosaat vindt plaats in het proces van afvalwaterzuiveringsinstallaties en die lozen het in de rivieren.

Wel kunnen de bevindingen verstrekkende gevolgen hebben voor het glyfosaatbeleid in Europa. De resultaten verklaren waarom het tot nu toe niet gelukt is de glyfosaatvervuiling in Europese rivieren te verminderen door de toepassing van glyfosaat te beperken, zegt Huhn. Waterautoriteiten zullen moeten bespreken hoe ze aminopolyfosfonaten kunnen reguleren of de verwijdering ervan in afvalwaterzuivering kunnen verbeteren.

Overigens speelt het wasmiddelfenomeen alleen in Europa, moesten de onderzoekers constateren. In de VS hielden de concentratiepatronen van glyfosaat in het rivierwater wel gelijke tred met die van andere herbiciden, wat wijst op een dominante landbouwbron. In Amerikaanse wasmiddelen zitten nauwelijks aminopolyfosfonaten. Voor de EU - waar al jarenlang een politieke strijd woedt over het verbieden van glyfosaat vanwege mogelijke kankerrisico's bij mensen via vooral het milieu - ligt de bal nu bij beleidsmakers. NGO's die tegen het gebruik van glyfosaat zijn, staan opeens een nieuw spel.

Het vermoeden dat wasmiddelen de oorzaak voor het blijvend hoge niveau van glyfosaat in rivierwater was, brachten de onderzoekers begin dit jaar al naar buiten. Toen nog als een zogeheten preprint. Inmiddels is hun onderzoek voorgelegd aan andere experts, in orde bevonden en vervolgens geaccepteerd door het wetenschappelijke tijdschrift Water Research.