Wat is circulariteit? We moeten naar een economie gebaseerd op ‘true value’

Circulariteit gaat niet alleen over het terugbrengen van alle gebruikte stoffen naar de bron, maar ook over de manier waarop we deze stoffen in de eerste plaats verkrijgen. We halen veel van onze grondstoffen van ver weg, maar gebruiken ze hier. Vervolgens is het bijna onmogelijk om de cirkel te sluiten. Daarom is circulariteit zo’n uitdaging.

Eigenlijk is de landbouw de enige sector die echt circulair kan werken. Alles wat de landbouw produceert komt uiteindelijk uit de bodem, waar producten worden afgebroken tot mineralen. Deze mineralen worden weer opgenomen door de gewassen en zo begint de hele cirkel weer opnieuw.

Ik ken geen enkel ander recyclingproces waar producten weer teruggebracht worden tot hun oorsprong en je dus weer met een schone lei kunt beginnen. Zo kun je bijvoorbeeld mineralen die afkomstig zijn van bermgras inzetten als bemesting/bodemverbeteraar. Via de bodem werk je ze zo weer op tot melk in een volgende cyclus. Maar even zo goed kun je van jouw plasje in de berm naast de auto, mineralen van je maaltje varkensvlees van gisteravond via de bodem weer bermgras laten worden. Dat is in mijn ogen pas echte circulariteit.

100% is onmogelijk
Het is belangrijk om te begrijpen dat circulariteit niet alleen gaat over recycling, maar ook over het ontwerpen van producten en systemen die rekening houden met de volledige levenscyclus. Het gaat over het sluiten van de kringloop, zowel in termen van materialen als energie. En het gaat over het creëren van een economie die deze principes ondersteunt en bevordert. Bij het ontwerpen van nieuwe producten zou de circulariteit van alle gebruikte materialen al een belangrijk uitgangspunt moeten zijn.

Ik denk dat 100% circulariteit onmogelijk is, maar dat betekent niet dat we niet moeten streven naar zo circulair mogelijk zijn. We moeten kijken naar de mogelijkheden die er zijn en de grootste excessen aanpakken. Zo produceren we hier varkensvlees van veevoer uit Brazilië en exporteren dat vervolgens naar Duitsland. Dat is een heel lineair proces waar geen circulariteit aan te pas komt. Dit geldt natuurlijk net zo goed voor al het voedsel dat we als Nederland importeren. Ja zeker, we voeren ons vee steeds circulairder door minder veevoer van ver te gebruiken en juist meer reststromen uit de levensmiddelenindustrie te gebruiken, maar eigenlijk is dat meer recycling of upcycling. Niets mis mee, maar echt circulair wordt het niet.

Misschien moeten we voor circulariteit gaan werken met een soort van mass balance

Schaal
Daarnaast moeten we kijken naar de schaal waarop we circulariteit uitvoeren. Doen we dit op de schaal van een boerderij, een bepaalde regio of een land? Dat zijn de grote vragen omtrent circulariteit. Welk niveau kiezen we en wat is dan onze ambitie? Ik denk dat we onszelf moeten uitdagen om deze vragen te stellen en te zoeken naar de antwoorden. Alleen zo kunnen we een echt haalbare circulaire economie creëren.

Willen we straks bijvoorbeeld circulaire koffie drinken? Voor het water in de koffie lukt dat nog wel, maar hoe maak je kringloopkoffiebonen? De koffiedik terugbrengen naar het land waar de koffiebonen geteeld zijn, lijkt me geen goed plan. Hetzelfde geldt voor alles wat de land- en tuinbouw vanuit Nederland exporteert. Die mineralen kunnen we niet terug halen. Misschien moeten we voor circulariteit gaan werken met een soort van mass balance. Daar waar het kan brengen we de mineralen terug naar waar ze vandaan komen. Is dit niet logisch of heel duur, dan zouden we moeten streven naar een eerlijke verdeling van de mineralen over de wereld. Nu 'verzamelen' we op één plek heel veel mineralen die daar bovendien schade toebrengen aan het milieu, zoals nu in Nederland het geval is, terwijl er op andere plekken een structureel tekort is aan mineralen, zoals in Brazilië. De tekorten die in Brazilië ontstaan worden aangevuld met kunstmest of door een stukje van het Amazone gebied af te snoepen om landbouwgrond van te maken.

Economisch beleid
Om veranderingen te realiseren, moeten we kijken naar de rol van economie en beleid. Eigenlijk maak ik hier zelf al de eerste fout door 'economie en beleid' te gebruiken. Daarmee wek ik de indruk dat de economie los staat van beleid en dat is natuurlijk onzin. Hoe onze economie er nu uitziet en hoe die zich ontwikkelt is een gevolg van hoe we ons economische beleid inrichten en welke randvoorwaarden we stellen we aan onze economie. De oplossing ligt dus in (economisch) beleid. Maar ons economisch beleid richt zich nu niet op circulariteit. Onze economie is nog steeds helemaal gericht op economische groei in euro’s. We proberen er wel een beetje circulariteit in te brengen door middel van bijvoorbeeld statiegeld op drankblikjes en plastic flessen. Daarmee is circulariteit nog niet een onderdeel van het systeem geworden, maar omdat we het belangrijk vinden dat deze blikjes en flessen weer ingeleverd worden, verplichten we de fabrikanten te betalen voor hetgeen wat de consument terug komt brengen. Dit zouden we voor nog meer producten kunnen gaan doen, maar voor de landbouw, en dus de mineralen die we als mens tot ons nemen, zie ik dit niet werken op de korte termijn. Bovendien is het bedrijfsleven vaak beter in staat om slimme oplossingen voor problemen te bedenken dan de overheid.

We moeten de economie zo inrichten dat de meest duurzame en dus meest circulaire oplossing ook de meeste winst oplevert

Ervoor zorgen dat het bedrijfsleven en de consument samen gaan werken aan circulariteit en duurzaamheid begint bij het vaststellen dat we het oude doel van ons huidige economische beleid overboord moeten gooien. Het doel van economisch beleid zou dus niet het laten stijgen van het BNP moeten zijn, maar zou zich juist moeten richten op het laten toenemen van “Brede Welvaart”. Dat is natuurlijk een hele grote verandering in het economisch denken, maar het is volgens mij de enige echt goede oplossing voor de lange termijn. De economie zo inrichten dat de meest duurzame en dus meest circulaire oplossing ook de meeste winst oplevert. Het concept voor zo’n economie is al in de maak en draagt de naam 'True Value'. Binnen Rabobank vormt dit concept ook het hart van onze Agrofoodvise2040.

Dus, ja, we kunnen en moeten meer circulair gaan denken en handelen. En nee, we zullen nooit 100% circulair worden, maar we kunnen wel zorgen dat we ons continu verbeteren op dit vlak door de economie zo in te richten dat circulariteit voordeel biedt aan iedereen, oftewel een economie die gebaseerd is op 'True Value'.