Wat is duurzaam watergebruik? Wetten en regels staan innovatief watergebruik te vaak in de weg

Verspilling voorkomen betekent ook dat je het water dat je hebt, bewaart voor momenten dat je het nodig hebt. In de glastuinbouw vangen we het regenwater op dat op de kas valt en slaan dit op in grote bassins of silo’s. In de winter valt er meer regen dan we nodig hebben, waardoor we water kunnen opslaan voor de zomer, wanneer het tekort schiet. Die opslag klinkt eenvoudiger dan het is. Een bovengronds bassin is makkelijk te graven, maar kost veel ruimte, en die is schaars in Nederland. Daarnaast vinden sommige gemeenten bassins niet mooi, waardoor ze landschappelijk ingepast moeten worden, wat extra ruimte kost.

Regenwater ondergronds opslaan kan ook, maar omdat we tegenwoordig stoffen in steeds lagere concentraties kunnen meten, en er voor sommige geen norm is, wordt dat steeds ingewikkelder. Wetgeving loopt achter op de praktijk, wat de toepassing belemmert. Sommige stoffen wil je niet of in onschadelijke concentraties in het water hebben voordat je het infiltreert in de bodem. Als een stof wel in het water zit, maar onder de detectiegrens, dan zit het er niet aantoonbaar in en is het goed. Als vervolgens de detectiegrens lager wordt door betere techniek, kom je erachter dat de betreffende stof wel in het water zit. Als er dan nog geen norm is voor die stof, worden vergunningprocedures gestopt totdat er een norm voor die stof is afgeleid. Pas als duidelijk is hoeveel van de betreffende stof in het infiltratiewater mag zitten, kan de vergunningverlener verder met zijn werk. Als de wetgever al eerder een norm had vastgesteld, dan had je die vertraging niet opgelopen.

Water recyclen
Het tweede aspect van duurzaam watergebruik is het juiste water gebruiken voor het juiste doel. Waarom drinkwater gebruiken als dat niet nodig is en er alternatieven beschikbaar zijn? Het is begrijpelijk om in de zomer het zwembad van de kinderen met drinkwater te vullen, maar als het water ververst moet worden, gebruik het dan bijvoorbeeld om de tuin water te geven.

Wetgeving loopt achter op de praktijk, wat de toepassing belemmert

In de glastuinbouw gebruikten we vroeger veel drinkwater. In de loop van de tijd zijn we overgestapt op alternatieven zoals regenwater en grondwater, maar er zijn nog meer mogelijkheden. Samenwerking met de omgeving biedt nieuwe kansen. De komende jaren wordt het steeds belangrijker om water vast te houden. Regenwater van bebouwing zoals loodsen, distributiecentra en zelfs woonwijken, kan worden opgeslagen voor later gebruik. In België hebben huizen al jarenlang hun eigen regenwaterbuffer voor onder andere het doorspoelen van toiletten. Regenwater kun je ook uitwisselen. Zo gebruikt de glastuinbouw in Zuidplas het regenwater van een distributiecentrum door het in de winter op te slaan in de ondergrond.

Water kan direct gebruikt worden als de kwaliteit goed genoeg is. Als dit niet zo is, kan een zuivering de kwaliteit verbeteren. Het gebruik van effluent (water afkomstig van rioolwaterzuiveringen) is in de glastuinbouw mogelijk met een extra zuiveringsstap. Beschikbaarheid, kosten en achterblijvende wetgeving zorgen er echter voor dat dit momenteel alleen op onderzoeksniveau gebeurt. Een uitzondering is Nieuw Prinsenland in Dinteloord. Daar wordt het restwater van suikerfabriek Cosun gezuiverd en gebruikt als gietwater wanneer het regenwater op dreigt te raken. Juridisch gezien is het lastig om restwater van andere bedrijven te gebruiken vanwege de afvalstoffenwetgeving. Stichting Innovatie Glastuinbouw Nederland (SIGN) werkte met innovatieve partners in de watersector om het makkelijker te maken een ‘einde afvalwater’ status te krijgen. Dit betekent dat het product of de grondstof verder verwerkt of gebruikt kan worden zonder dat daar specifieke vergunningen of regels, gerelateerd aan het afvalbeleid, voor nodig zijn. Maar dat blijft een uitdaging.

Verkenning mogelijkheden waterbeheer door clusters tuinders op oppervlakte water (waterlichamen, sloten) en regenwaterbuffers, SIGN
Een tweede leven
Het derde aspect van duurzaam watergebruik is het hergebruik van water. Waarom water weggooien als het na een behandeling weer bruikbaar is? Zo’n behandeling bestaat minimaal uit een filtratiestap, maar vaak ook uit ontsmetting om te voorkomen dat plantenziekten door hergebruik verspreid worden in de kas. Als het natriumgehalte te hoog is, kan dat ook worden verlaagd met een zuivering. Natrium (een bestanddeel van keukenzout) wordt nauwelijks door planten opgenomen, waardoor het zich ophoopt in een recirculerend systeem. Door het natriumgehalte te verlagen, kan het water langer hergebruikt worden.

Naast hergebruik binnen dezelfde teelt, kunnen we waterstromen ook uitwisselen tussen verschillende gewassen. Water dat niet meer geschikt is voor de ene teelt, kan prima dienen voor een andere. Zo kan proceswater van de zoutgevoelige orchideeënteelt nog prima gebruikt worden voor de teelt van bijvoorbeeld perkgoed of chrysanten. Toch vormt ook hier de afvalstoffenwetgeving een belemmerende factor.

Water dat niet meer geschikt is voor de ene teelt, kan prima dienen voor een andere

Waterterugwinning
Een nieuwe ontwikkeling is het terugwinnen van water. Kassen worden steeds vaker voorzien van luchtbehandelingssystemen waarin water condenseert dat eerder door het gewas is verdampt. Door dit condenswater op te opvangen en opnieuw te gebruiken, daalt het waterverbruik aanzienlijk. En dat scheelt als je zo min mogelijk water wilt gebruiken.

Tot slot groeit het aantal verkenningen van nieuwe duurzame waterfuncties in de omgeving rond de tuinderscomplexen. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van oppervlaktewater in de buffering van hemelwater en watervoorziening van de glastuinbouw, of aan waterzuiveringssystemen voor oppervlaktewater. Het zuiveren van water gebeurt met behulp van planten (phytoremediation, helofytenfilters of ecologische vlotten). Clusters van tuinders onderzoeken de mogelijkheden om zelf aan waterbeheer te gaan doen door nieuwe technieken te ontwikkelen. Die mogen ze niet zomaar in de praktijk testen door bijvoorbeeld in een sloot of kanaal een installatie te plaatsen. Ook hier staat regelgeving de ontwikkeling van innovaties in de weg. De tuinders die ermee bezig zijn moeten rekening houden met andere belangen en functies van het oppervlaktewater. Denk aan natuur, veehouderij, recreatie en onze waterveiligheid voor en achter de dijken en duinen. Logisch natuurlijk, maar ook frustrerend voor het innovatieve slag ondernemers dat tuinders nu eenmaal zijn.