Toen de Braziliaanse voedingswetenschapper en -activist Carlos Monteiro 15 jaar geleden de term 'ultra-processed foods' (UPF) introduceerde, veroorzaakte hij een revolutie in ons denken over voeding. Hoewel Brazilianen minder suiker en olie kochten, stegen de obesitascijfers. Volgens Monteiro was dat het gevolg van de stijgende consumptie van sterk bewerkte voedingsmiddelen. De verandering in denken vormde een bedreiging voor de voedingsindustrie, die flink profiteert van UPF's. Voedingsbedrijven doen er nu alles aan om de gevaren van UPF’s te bagatelliseren. De doorgaans nuchtere Financial Times pluisde hun strategie uit en kiest nadrukkelijk positie tegen UPF's.
Monteiro introduceerde de NOVA-classificatie die is opgezet vanuit de mate van bewerking van voedsel. Daarmee legde hij de basis voor tientallen jaren onderzoek. Op basis daarvan heeft zich inmiddels een consensus gevormd die een steeds nadrukkelijker een verband ziet tussen UPF's en ziektes zoals obesitas, kanker en diabetes.
De industrie schoot in de verdediging. “De strategie die ik de voedingsindustrie zie gebruiken is ‘ontkennen, veroordelen en uitstellen’”, aldus Barry Smith, directeur van het Institute of Philosophy van de Universiteit van Londen, in de Financial Times. Lobbygroepen geven bijvoorbeeld miljoenen uit om wetgevers te beïnvloeden. In de VS spendeerden voedsel- en frisdrankbedrijven in 2023 maar liefst $106 miljoen aan lobbyen, twee keer zoveel als de tabaks- en alcoholindustrie samen. En met succes, want er zijn nog maar weinig landen die expliciet naar de schadelijkheid van UPF’s verwijzen in hun voedingsrichtlijnen.
De voedingsindustrie besteedt zijn lobbykosten niet alleen aan beleidsmakers. Ook universiteiten ontvangen onderzoeksgelden van de voedingsindustrie. Onderzoek helpt de industrie twijfel te zaaien over de schadelijke effecten van hun producten. Zo bleek in 2018 bijvoorbeeld dat auteurs die Monteiro’s Nova-systeem bekritiseerden in een review, banden hadden met de UPF-industrie. Zelfs regelgevende instanties hebben vaak banden met de industrie. Zo bleken in het Verenigd Koninkrijk 9 van de 15 leden van het Wetenschappelijk Adviescomité voor Voeding van de regering financiering te hebben ontvangen van reuzen uit de voedingsindustrie.
Ondertussen presenteren grote voedingsbedrijven zoals Nestlé en PepsiCo zich als enorm toegewijd aan de volksgezondheid. Ze lanceren nieuwe ‘gezonde’ producten, zoals suikervrije yoghurts, eiwitrijke melk of vezelverrijkte ontbijtgranen. Over de risico’s van UPF's hoor je hen niet. Bovendien suggereren ze dat niet hun producten, maar het gebrek aan zelfbeheersing en beweging consumenten moddervet heeft gemaakt.
Ondanks alle moeite van de industrie kantelt de publieke opinie. Dat gebeurt ook dankzij de niet-aflatende inspanningen van de bekende tv-arts Chris van Tulleken die een boek schreef over zijn eigen, afschrikwekkende, ervaringen. Inmiddels gelooft twee derde van de Europeanen dat ultra-bewerkt voedsel ongezond is, en probeert 70% van de Britten UPF's te vermijden. In Nederland publiceerde Teun van der Keuken onlangs De mens is een plofkip dat op een soortgelijk effect mikt.
De industrie schoot in de verdediging. “De strategie die ik de voedingsindustrie zie gebruiken is ‘ontkennen, veroordelen en uitstellen’”, aldus Barry Smith, directeur van het Institute of Philosophy van de Universiteit van Londen, in de Financial Times. Lobbygroepen geven bijvoorbeeld miljoenen uit om wetgevers te beïnvloeden. In de VS spendeerden voedsel- en frisdrankbedrijven in 2023 maar liefst $106 miljoen aan lobbyen, twee keer zoveel als de tabaks- en alcoholindustrie samen. En met succes, want er zijn nog maar weinig landen die expliciet naar de schadelijkheid van UPF’s verwijzen in hun voedingsrichtlijnen.
De voedingsindustrie besteedt zijn lobbykosten niet alleen aan beleidsmakers. Ook universiteiten ontvangen onderzoeksgelden van de voedingsindustrie. Onderzoek helpt de industrie twijfel te zaaien over de schadelijke effecten van hun producten. Zo bleek in 2018 bijvoorbeeld dat auteurs die Monteiro’s Nova-systeem bekritiseerden in een review, banden hadden met de UPF-industrie. Zelfs regelgevende instanties hebben vaak banden met de industrie. Zo bleken in het Verenigd Koninkrijk 9 van de 15 leden van het Wetenschappelijk Adviescomité voor Voeding van de regering financiering te hebben ontvangen van reuzen uit de voedingsindustrie.
Ondertussen presenteren grote voedingsbedrijven zoals Nestlé en PepsiCo zich als enorm toegewijd aan de volksgezondheid. Ze lanceren nieuwe ‘gezonde’ producten, zoals suikervrije yoghurts, eiwitrijke melk of vezelverrijkte ontbijtgranen. Over de risico’s van UPF's hoor je hen niet. Bovendien suggereren ze dat niet hun producten, maar het gebrek aan zelfbeheersing en beweging consumenten moddervet heeft gemaakt.
Ondanks alle moeite van de industrie kantelt de publieke opinie. Dat gebeurt ook dankzij de niet-aflatende inspanningen van de bekende tv-arts Chris van Tulleken die een boek schreef over zijn eigen, afschrikwekkende, ervaringen. Inmiddels gelooft twee derde van de Europeanen dat ultra-bewerkt voedsel ongezond is, en probeert 70% van de Britten UPF's te vermijden. In Nederland publiceerde Teun van der Keuken onlangs De mens is een plofkip dat op een soortgelijk effect mikt.