Oekraïne begint aan het lange proces dat moet leiden tot het EU-lidmaatschap van het grote landbouwland. Hoewel de toetreding nog jaren zal duren, zal de landbouw in de EU de gevolgen ervan heel nadrukkelijk merken. Het landbouwareaal zal vermoedelijk met een kleine kwart worden uitgebreid.
Opname van Oekraïne in de EU-familie vergt een gestructureerde visie op landbouw en voedselverwerking in de EU die echter vanuit het Oosten wordt gedreven door industrialisatie, terwijl de EU het aantal boeren - en dus het aantal kleine boeren - op peil wil houden
Dit besluit werd mogelijk gemaakt nadat Hongarije zijn verzet opgaf en Oekraïne voldeed aan de laatste voorwaarden om de toetredingsprocedure te starten, zoals het aanpakken van corruptie. Hoewel de toetreding nog jaren zal duren, heeft dit belangrijke gevolgen voor de landbouw in de EU. Ook Moldavië kandideert nu als EU-lid.
Minder dan 26%
Met Oekraïne als nieuw EU-lid zou het Europese landbouwareaal met 41 miljoen hectare toenemen, signaleert Nieuwe Oogst. De EU telt nu 157 miljoen hectare landbouwgrond en zou daardoor een stijging van 26% tegemoet kunnen zien. Door de oorlog in Oekraïne is echter 5 miljoen hectare vervuild en daardoor ongeschikt als landbouwgrond. Verder moet bedacht worden dat een mogelijk vredesgesprek met Rusland zal resulteren in het verlies van delen van de zuidelijke en oostelijke regio's van Oekraïne.
Die zuidelijke en oostelijke delen van Oekraïne, zoals de Donbas-regio en de oblasten Zaporizja en Cherson, zijn belangrijke landbouwgebieden. Deze regio's zijn rijk aan de bekende zeer vruchtbare zwarte aarde ('chernozem'), die essentieel is voor de landbouwproductie van het land.
De regio's Donetsk en Loehansk zijn al sinds 2014 conflictgebieden. Landbouwproductie is er daarom onveilig geworden en dat beïnvloedt de productie al jaren aanzienlijk. De regio's Zaporizja en Cherson zijn belangrijk voor de graanproductie en andere gewassen. Sinds de grootschalige invasie in 2022 heeft Rusland aanzienlijke controle over delen van deze gebieden.
Agroholdings
De uitbreiding van het areaal zal vermoedelijk kleiner uitvallen dan de potentiële 26%, maar niettemin groot zijn. Er komen als het ware 20 Nederlanden bij de EU met veelal professionele, op industriële schaal opererende boeren die eerder als ondernemers en beleggers getypeerd moeten worden.
Oekraïne telt vooral grote agroholdings. Dat zijn bedrijven die tienduizenden hectares exploiteren. Gemiddeld hebben commerciële landbouwbedrijven in Oekraïne een omvang van enkele duizenden hectaren. In de Europese Unie is de gemiddelde grootte van een landbouwbedrijf ongeveer 16 hectare. Dit betekent dat Oekraïense bedrijven vaak tientallen tot honderden keren groter zijn dan het gemiddelde Europese boerenbedrijf. In Frankrijk en Oost-Europa zijn nog bedrijven met amper 5 hectare te vinden.
Toetreding van Oekraïne zou dan ook grote veranderingen vereisen in het huidige gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) omdat het huidige systeem van hectarepremies en directe inkomenssteun alle middelen naar de grootste boeren zou zuigen, terwijl zij die niet nodig hebben.
De toetreding van Oekraïne zal bovendien leiden tot nieuwe marktverstoringen, vergelijkbaar met de huidige situatie waarin goedkope importen uit Polen en Oekraïne de markten verstoren. Boeren in West-Europese landen, zoals Frankrijk, kampen al met de gevolgen van goedkope importen van onder meer kip uit Polen. Polen zelf klaagt op zijn beurt over goedkope graanimporten uit Oekraïne.
Nederland steunt de toetredingsonderhandelingen, maar het kabinet wil de kwestie eerst voorleggen aan de Tweede Kamer. Andere EU-lidstaten hebben ook ingestemd met de onderhandelingen, hoewel er bij tientallen tussenstappen opnieuw goedkeuring van alle lidstaten nodig is. Dit proces zal dus veel politieke onderhandelingen vereisen.
Kansen: herinvesteren en samenwerken
Hoewel de toetreding van Oekraïne de Europese landbouwsector voor uitdagingen stelt, biedt deze ook kansen. Oekraïne heeft al stappen ondernomen om zijn grondmarkt te liberaliseren, waardoor buitenlandse investeerders kunnen participeren. Dit kan Europese agrarische ondernemers nieuwe mogelijkheden bieden voor investeringen en samenwerkingen. In feite is in Nederland te veel kapitaal opgehoopt in de landbouwsector. Dat kapitaal zit zichzelf in de weg en kan elders beter renderen. Verkoop en herinvestering in Oekraïne zijn vanuit dat perspectief logisch. Een hectare goede grond is in Oekraïne €3.000 waard. In de Nederlandse Flevopolder, waar de beste gronden van Nederland te vinden zijn, worden inmiddels verkoopprijzen van €200.000 per hectare gerealiseerd.
Verdere industrialisering landbouw waarschijnlijk
Grote en door louter geldelijk gewin gemotiveerde beleggers kopen grond in Oekraïne met de steun van Westerse banken. President Volodymir Zelenski heeft hen gefaciliteerd met zijn landwet van 2020 die het buitenlandse beleggers mogelijk maakt grote delen van het land te kopen. Het rapport Amidst Chaos of War, A New Report Exposes the Stealth Take-over of Ukrainian Agricultural Land waarschuwt dat de grote schuldenlast waaronder Oekraïne gebukt gaat, door financiële instellingen wordt gebruikt als hefboom om de wederopbouw na de oorlog te sturen naar verdere privatisering en liberalisering van verschillende sectoren, waaronder de landbouw.
Opname van Oekraïne in de EU-familie vergt een gestructureerde visie op landbouw en voedselverwerking in de EU die echter vanuit het Oosten wordt gedreven door industrialisatie, terwijl de EU het aantal boeren - en dus het aantal kleine boeren - op peil wil houden. Dat zijn twee haaks op elkaar staande beelden.
Minder dan 26%
Met Oekraïne als nieuw EU-lid zou het Europese landbouwareaal met 41 miljoen hectare toenemen, signaleert Nieuwe Oogst. De EU telt nu 157 miljoen hectare landbouwgrond en zou daardoor een stijging van 26% tegemoet kunnen zien. Door de oorlog in Oekraïne is echter 5 miljoen hectare vervuild en daardoor ongeschikt als landbouwgrond. Verder moet bedacht worden dat een mogelijk vredesgesprek met Rusland zal resulteren in het verlies van delen van de zuidelijke en oostelijke regio's van Oekraïne.
Die zuidelijke en oostelijke delen van Oekraïne, zoals de Donbas-regio en de oblasten Zaporizja en Cherson, zijn belangrijke landbouwgebieden. Deze regio's zijn rijk aan de bekende zeer vruchtbare zwarte aarde ('chernozem'), die essentieel is voor de landbouwproductie van het land.
De regio's Donetsk en Loehansk zijn al sinds 2014 conflictgebieden. Landbouwproductie is er daarom onveilig geworden en dat beïnvloedt de productie al jaren aanzienlijk. De regio's Zaporizja en Cherson zijn belangrijk voor de graanproductie en andere gewassen. Sinds de grootschalige invasie in 2022 heeft Rusland aanzienlijke controle over delen van deze gebieden.
Agroholdings
De uitbreiding van het areaal zal vermoedelijk kleiner uitvallen dan de potentiële 26%, maar niettemin groot zijn. Er komen als het ware 20 Nederlanden bij de EU met veelal professionele, op industriële schaal opererende boeren die eerder als ondernemers en beleggers getypeerd moeten worden.
Oekraïne telt vooral grote agroholdings. Dat zijn bedrijven die tienduizenden hectares exploiteren. Gemiddeld hebben commerciële landbouwbedrijven in Oekraïne een omvang van enkele duizenden hectaren. In de Europese Unie is de gemiddelde grootte van een landbouwbedrijf ongeveer 16 hectare. Dit betekent dat Oekraïense bedrijven vaak tientallen tot honderden keren groter zijn dan het gemiddelde Europese boerenbedrijf. In Frankrijk en Oost-Europa zijn nog bedrijven met amper 5 hectare te vinden.
Toetreding van Oekraïne zou dan ook grote veranderingen vereisen in het huidige gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) omdat het huidige systeem van hectarepremies en directe inkomenssteun alle middelen naar de grootste boeren zou zuigen, terwijl zij die niet nodig hebben.
De toetreding van Oekraïne zal bovendien leiden tot nieuwe marktverstoringen, vergelijkbaar met de huidige situatie waarin goedkope importen uit Polen en Oekraïne de markten verstoren. Boeren in West-Europese landen, zoals Frankrijk, kampen al met de gevolgen van goedkope importen van onder meer kip uit Polen. Polen zelf klaagt op zijn beurt over goedkope graanimporten uit Oekraïne.
Nederland steunt de toetredingsonderhandelingen, maar het kabinet wil de kwestie eerst voorleggen aan de Tweede Kamer. Andere EU-lidstaten hebben ook ingestemd met de onderhandelingen, hoewel er bij tientallen tussenstappen opnieuw goedkeuring van alle lidstaten nodig is. Dit proces zal dus veel politieke onderhandelingen vereisen.
Kansen: herinvesteren en samenwerken
Hoewel de toetreding van Oekraïne de Europese landbouwsector voor uitdagingen stelt, biedt deze ook kansen. Oekraïne heeft al stappen ondernomen om zijn grondmarkt te liberaliseren, waardoor buitenlandse investeerders kunnen participeren. Dit kan Europese agrarische ondernemers nieuwe mogelijkheden bieden voor investeringen en samenwerkingen. In feite is in Nederland te veel kapitaal opgehoopt in de landbouwsector. Dat kapitaal zit zichzelf in de weg en kan elders beter renderen. Verkoop en herinvestering in Oekraïne zijn vanuit dat perspectief logisch. Een hectare goede grond is in Oekraïne €3.000 waard. In de Nederlandse Flevopolder, waar de beste gronden van Nederland te vinden zijn, worden inmiddels verkoopprijzen van €200.000 per hectare gerealiseerd.
Verdere industrialisering landbouw waarschijnlijk
Grote en door louter geldelijk gewin gemotiveerde beleggers kopen grond in Oekraïne met de steun van Westerse banken. President Volodymir Zelenski heeft hen gefaciliteerd met zijn landwet van 2020 die het buitenlandse beleggers mogelijk maakt grote delen van het land te kopen. Het rapport Amidst Chaos of War, A New Report Exposes the Stealth Take-over of Ukrainian Agricultural Land waarschuwt dat de grote schuldenlast waaronder Oekraïne gebukt gaat, door financiële instellingen wordt gebruikt als hefboom om de wederopbouw na de oorlog te sturen naar verdere privatisering en liberalisering van verschillende sectoren, waaronder de landbouw.
Opname van Oekraïne in de EU-familie vergt een gestructureerde visie op landbouw en voedselverwerking in de EU die echter vanuit het Oosten wordt gedreven door industrialisatie, terwijl de EU het aantal boeren - en dus het aantal kleine boeren - op peil wil houden. Dat zijn twee haaks op elkaar staande beelden.
