Lees ook
Wat zijn de posities van de grote Europese politieke families?

EVP: bevestiging als plattelandspartij door afwijzing links beleid
De centrum-rechtse Europese Volkspartij (EVP, waartoe het CDA behoort) maakte de landbouw tot speerpunt van de verkiezingen. De partij is met, op basis van de vorige verkiezingen, 177 zetels de grootste in het Europese Parlement (705 zetels totaal).
Al ver voor de demonstraties die begin dit jaar door heel Europa de straten en snelwegen vulden, positioneerde de EVP zich weer nadrukkelijk als boerenpartij.

De partij keerde zich tegen de Wet Natuurherstel en de Sustainable Use Regulation (SUR), de nieuwe EU-richtlijn die bedoeld was om het gebruik van pesticiden te beperken. In antwoord op de boerenprotesten van dit jaar is de richtlijn begin dit jaar grotendeels ontmanteld, ook al zal het strenge toelatingsbeleid vermoedelijk dezelfde effecten hebben als de wet: een halvering van het aantal toegelaten middelen. De EVP keerde zich tegen de Natuurherstelwet omdat de partij het boerenprotest dat in Nederland tot een overweldigende verkiezingszege van de BBB bij de provinciale verkiezingen had geleid in de rest van de EU wilde voorkomen. In maart ging de al afgezwakte versie van de wet voorlopig van tafel.

Omdat 'gewone mensen' electoraal in de meerderheid zijn, is de strategie van de middenpartij EVP eenvoudig te verklaren: geef rechts geen ruimte
Grote delen van het platteland en 'gewone' mensen in de stad stemden mee met de boeren die zich niet gerespecteerd voelden door moeilijk uit te leggen links beleid. Belastingvoordelen voor elektrische auto's waar alleen de meer dan gemiddelde verdiener van profiteert, zijn in Nederland een soortgelijke aanleiding. Duitsland had zijn discussie over de warmtepomp die gewone burgers voortijdig op hoge kosten joeg terwijl de kolencentrales alweer gestart waren om die duurzame dingen van elektriciteit te voorzien. Omdat 'gewone mensen' electoraal in de meerderheid zijn, is de strategie van de middenpartij EVP eenvoudig te verklaren: geef rechts geen ruimte.

Socialisten: verdeeld, niet heel duidelijk
De socialistische fractie, met 140 zetels de tweede grootste groep, worstelt met interne verdeeldheid over het landbouwbeleid. De Partij van de Europese Socialisten (PES) heeft een zuidelijke en noordelijke kant. Met name Italiaanse en Spaanse Europarlementariërs staan vaker aan de kant van het boerenbelang. Dat bracht hen in de afgelopen periode regelmatig in conflict met bijvoorbeeld de Nederlandse Europarlementariër Mohammed Chahim.

Voor de volgende termijn belooft het PES-verkiezingsmanifest versterking van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB), bescherming van boereninkomens en banen, en het bestrijden van "oneerlijke concurrentie" vanuit derde landen (waaronder zowel Oekraïne als de Mercosur landen kunnen worden verstaan en zelfs Oost-Europese lidstaten die Europese richtlijnen eenvoudiger hebben geïmplementeerd dan landen in het westen van de Unie). Ze willen nieuwe regelgeving voor de reductie van pesticidengebruik maar noemen geen expliciete doelstellingen en geven ruimte voor goede nationale praktijken.

Liberalen: verdeeld, tegen bureaucratie en voor meer macht boeren in de keten
De Europese liberalen (102 zetels) zijn verenigd in Renew Europe, waar zowel de VVD als D66 en de Franse Macronisten lid van zijn. De fractie is intern verdeeld. De conservatieve vleugel voelt zich meer thuis bij de oppositie van de EVP tegen de Natuurherstelwet. Over het algemeen zien de liberalen de boerenboosheid als terecht. Ze willen een goed pakket van maatregelen dat op korte termijn lucht biedt en op lange termijn structureel goed uitpakt voor een gezonde boerenstand die duurzamer produceert. Het gezamenlijke liberale verkiezingsprogramma van Renew wil de bureaucratie drastisch verminderen, meer macht voor boeren in de toeleveringsketen en een groter boerenaandeel in de totale marge van de keten, de staatssteun verhogen en belastingen op biobrandstoffen verlagen. Ze pleiten voor meer restricties op voedselimporten uit Oekraïne, maar willen tegelijk de logistiek met het land en de EU verbeteren.

Op middellange tot lange termijn wil Renew bovendien de flexibiliteit van EU-landen verhogen om het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid aan te passen aan onvoorziene omstandigheden.

Groenen: Green Deal voortzetten en geld weghalen van de grote boeren
De Groenen, met 72 zetels nu nog de vierde grootste groep in het Parlement, hebben tijdens de huidige termijn een cruciale rol gespeeld bij het aanscherpen van de milieuhervormingen in de landbouw. Met peilingen die wijzen op een mogelijke afname van hun invloed in de volgende termijn, ligt de focus van de partijagenda voor het mandaat vanaf 2024 op het handhaven van strikte GMO-regelgeving voor met nieuwe genbewerkingstechnieken gemodificeerde planten.

De Groenen willen nadrukkelijk terug naar de door de EU-lidstaten en Europese Commissie vrijwel ontmantelde Green Deal
Daarnaast willen de Groenen de consumptie van plantaardig voedsel bevorderen als onderdeel van een brede strategie om het voedselsysteem als geheel te verduurzamen. Ze willen nadrukkelijk terug naar de door de EU-lidstaten en Europese Commissie vrijwel ontmantelde Green Deal. In speeches zet Bas Eickhout (GroenLinks), de Nederlandse lijsttrekker voor zowel de Groenen als de PvdA, zich nadrukkelijk neer als een man waar boeren zaken mee kunnen doen. Hij belooft een eerlijke beloning voor hun oogst en meer geld vanuit de landbouwsubsidies voor kleine en kleinere boeren omdat de groten door het huidige beleid de grootste subsidies uit het systeem trekken.

Klassiek rechts: niet tegen verduurzaming, wel tegen regeldrift
De Europese Conservatieven en Hervormers (ECR), 68 zetels, zijn de klassiek rechts van het midden optredende politieke familie. Ze benadrukken dat de EU "verstandige en duurzame maatregelen" moet nemen om vraagstukken als klimaatverandering, vervuiling, voedselkwaliteit en voedselveiligheid aan te pakken. De groep, waartoe de SGP en JA21 behoren, verzet zich tegen duurzaamheid afdwingende wetgeving voor de landbouwsector. In samenwerking met de Europese Volkspartij (EPP) haalden ze het groene beleid van Frans Timmermans en Ursula Von der Leyen neer. De ECR wordt gedomineerd door de Poolse partij Recht en Gerechtigheid (PiS), die populair is onder boeren. In april haalde de partij bij lokale Poolse verkiezingen 43% van de stemmen in het landelijke gebied. Ook de Italiaanse partij Fratelli d’Italia, van premier Giorgia Meloni, weet zich verzekerd van een stevige invloed.

Ondanks de weerstand tegen 'linkse' verduurzaming, vindt ECR dat klimaatverandering, vervuiling, voedselkwaliteit en voedselveiligheid serieuze issues zijn. Jan Ruijssen van de SGP zei vooral genoeg te hebben van de Brusselse regeldrift. Vanuit Nederland zal de BBB de fractie van ECR versterken, waarmee de boerenverbindingspartij duidelijk maakt nadrukkelijk rechts van het CDA te opereren.

Populistisch rechts: groei maar verdeeld
Populistisch rechts heeft op dit moment 59 zetels, maar zal bij deze verkiezingen vermoedelijk aan gewicht winnen. Partijen als de PVV, de Duitse AfD, de Rassemblement National van Marine le Pen, Vlaams Belang en de Italiaanse Lega di Nord zullen zich daar voor inspannen. Zij kunnen hun positie vooral vergroten door de andere partijen uit elkaar te spelen. In Italië kanaliseert de premierspartij het rechtse sentiment, zoals de keuze voor de fractie van ECR duidelijk maakt. Meloni's Fratelli d’Italia is een Italiaanse versie van de BBB.

Het lijkt erop dat de grote klassieke politieke families het Europese Parlement en de Commissie regeerbaar in handen zullen houden
Alle politieke families binnen het Europees Parlement zullen proberen de plattelandsstem binnen te halen, terwijl ze onderling en binnen hun eigen gelederen vaak verdeeld zijn vanwege de context in hun regio's van herkomst en culturele verschenen. Het vermogen om samen te werken en compromissen te sluiten, zal essentieel blijken om een samenhangend beleidskader voor de nieuwe Europese Commissie op te stellen. Na de boerenprotesten zijn alle kaders afgebroken. Dat is voor niemand goed. De opbouw zal gebeuren vanaf de strategische dialoogtafel voor de landbouw die de huidige Europese Commissie-voorzitter Ursula Von der Leyen helemaal naar zich toe heeft getrokken. Voorstellen vanaf die tafel heeft ze doelbewust tot na de verkiezingen uitgesteld.

De populistische flank op rechts staat nadrukkelijk op winst. Socialisten, Liberalen en Groenen zullen vermoedelijk terrein verliezen; de middenpartij EVP verdedigt zijn gebied vermoedelijk succesvol. Het lijkt erop dat de grote klassieke politieke families het Europese Parlement en de Commissie regeerbaar in handen zullen houden. Bij een herbenoeming als voorzitter van de Europese Commissie zal Ursula Von der Leyen wat meer via rechts en wat rechtser moeten opereren, maar het lijkt er toch niet op dat verduurzaming totaal van tafel valt. Vermoedelijk zal het tempo vertragen en zullen de accenten anders gelegd worden. Daarnaast geldt natuurlijk dat er geen echte Europese regering en dus ook geen oppositie is. De EU is ontworpen rond samenwerking, zoals hoogleraar Steven van Hecke (KU Leuven) afgelopen week uitlegde voor de luisteraars van BNR.

De uitslag van de verkiezingen horen we in het weekend na de dag waarop Nederland stemt (donderdag 6 juni). Pas in de maanden daarna zal duidelijk worden hoe de contouren van het boerenbeleid na de protesten er onder het vernieuwde Brussel uit zullen gaan zien. Zeker EVP wil zich nu niet verder blootgeven om de rust te behouden en kiezers binnenboord te houden.

In de box hieronder lees je over de jongste ontwikkelingen in het populistische rechterkamp. Boeren - ook onze Farmers Defence Force - zijn van strategisch belang voor de Hongaarse president Orbán. Onderwijl is de rechtse Italiaanse premier Meloni op zoek naar een nieuw type Europese federatie.

Orbán ziet boerenprotesten als kans voor populistisch rechts, Meloni wil samenwerken met Brussel

Een door oliebelangen gefinancierde denktank, die wordt gesteund door de Hongaarse president Victor Orbán, speelt een cruciale rol in het organiseren van de boerenprotesten in aanloop naar de EU-verkiezingen. Dat onthulde onderzoeksplatform DeSmog onlangs.

Op 9 april organiseerde MCC Brussels, een aftakking van het Mathias Corvinus Collegium – een onderwijsinstelling die ruim 1,3 miljard dollar aan Hongaarse staatssteun ontving – een bijeenkomst waar hardliner-landbouwgroeperingen uit tien EU-landen samenkwamen. Ze beloofden elkaar de EU-besluitvormers "weg te vegen".

Cas Mudde, expert in rechts populisme aan de Universiteit van Georgia, legt uit dat de steun van MCC Brussels aan de protesten past binnen de eurosceptische agenda van Orbán. Het creëert een beeld van chaos en onvrede met de EU, wat Orbáns anti-EU-boodschap tijdens de Europese verkiezingscampagne versterkt.

Op 4 juni, in de week van de verkiezingen voor het Europese Parlement, zullen aangekondigde boerenprotesten in Brussel naar verwachting 100.000 mensen trekken. Die dag moet het hoogtepunt worden van de reeks Europese boerenprotesten van dit jaar in heel Europa. MCC Brussels heeft de afgelopen zes maanden zijn acties tegen de door de EU geleide groene landbouwhervormingen opgevoerd. De denktank maakte pas vorige zomer zijn steun voor de boerenzaak openbaar, enkele maanden voor de EU-brede protesten.

De timing van deze acties en de radicale retoriek van sprekers tijdens de bijeenkomsten zijn strategisch in het voordeel van de Hongaarse president. Door de protesten openlijk te steunen, profileert Orbán zich als verdediger van de modene landbouw, maar benut hij ook de gelegenheid om zijn populistische positie als 'verdediger van het volk tegen de klimaatelite' te verankeren. Dit zal zijn partij vermoedelijk extra stemmen opleveren.

Populisten van rechts willen de EU niet meer uit
In de aanloop naar de Europese verkiezingen vindt een opvallende verschuiving plaats binnen het radicaal-rechtse politieke spectrum. Waar dat vroeger luidkeels de Europese Unie wilde verlaten, zien we nu een opvallende terughoudendheid tegen nieuwe Brexits.

Een van de hoofdredenen daarvoor lijkt de publieke opinie te zijn, die mede door de aanpak van een aantal recente crises is verschoven. Uit Eurobarometer-gegevens blijkt dat de steun voor de EU in veel lidstaten aanzienlijk is gestegen, vooral na de succesvolle aanpak van de Covid-19-pandemie door de EU. De unie bewees haar waarde als beschermer tegen globale dreigingen, iets wat nationale regeringen alleen moeilijker hadden kunnen bewerkstelligen. Daar komt bij de gevolgen van de Brexit een flink afschrikwekkend effect hebben gehad. De chaos en economische tegenvallers die volgden op het vertrek van de Britten uit de unie hebben radicaal-rechtse partijen doen inzien dat een soortgelijk pad voor hun eigen land rampzalig kan aflopen.

In plaats van een totale afwijzing van de EU, streven deze partijen nu naar een andere aanpak: ze willen een lossere alliantie van de EU maken. Brussel mag niet veel politieke macht hebben, moet gericht zijn op nationale soevereiniteit binnen de interne markt. Met name de populistisch klinkende rechtse premier Giorgia Meloni van Italië (die lid is van dezelfde politieke familie als de SGP en BBB in Europa en dus niet van populistisch rechts) heeft haar toon gematigd en kiest voor nauwere samenwerking met Brussel. Ze onderhandelt alvast over wisselgeld om samen te werken met het midden: het tegengaan van de Nutri-Score als EU-voedselkeuzelogo.
Dit artikel afdrukken