Hanneke van Ormondt werkt voor de bekende NGO Urgenda, die zich behalve met klimaat ook met landbouw bezighoudt. Duurzame voedselproductie, zegt ze, is circulair maar is dat van verre. Dat komt door de rol van het riool. Maar het komt ook omdat we er nog maar slecht in slagen de rechte lijnen in onze productie- en consumptiepatroon om te vormen tot cirkels.
Bij circulariteit denk ik aan kringlooplandbouw: planten groeien vanuit een gezonde bodem, water en zonlicht. Als mensen gebruiken we die planten, en moeten daarom ook weer iets terugbrengen naar het land omdat de bodem anders verarmt. Onze ontlasting gaat terug naar het land om de kringloop te sluiten.
Momenteel is er geen kringloop in Nederland, want de humane mest zorgt voor een heel groot gat. De biologische boeren komen een eind door dieren van biologische akkers en weilanden te voeden en daar de mest naar toe te brengen. Biodynamische bedrijven doen dat vaak nog binnen één gemengd bedrijf. Maar zolang de humane mest verdwijnt in het riool is de landbouw niet circulair.
Verre van. Veel processen fungeren nu eerder als een hele rechte lijn met nauwelijks kronkels erin. Om daar een cirkel van te maken wordt nog een hele klus.
Denk bijvoorbeeld aan kleding. Het katoen groeit in Azië met behulp van de bodem en de zon, maar ook heel veel fossiele kunstmest, gif en arme mensenhandjes. De katoen wordt gekleurd met chemie, genaaid door weer arme mensenhandjes, naar Europa gevlogen om voor een habbekrats verkocht te worden in één van de 5 modecycli per jaar. Na enkele keren dragen belandt de kleding in de afvalbak en wordt verbrand. Door verbranding worden de zo kostbare CO2 moleculen waar zon, bodem, mensenhandjes en chemie zo hard aan hebben gewerkt, weer de lucht in gepompt.
Lineaire landbouw
Zo’n andere rechte lijn is de Nederlandse intensieve veehouderij. Soja, geproduceerd met fossiele energie in Brazilië, gaat met grote schepen naar de Rotterdamse Haven. Via een veevoerproducent wordt het aan varkens gevoerd, die hier deels worden opgegeten en waarvan de rest zoals de poten naar China gaat. De ontlasting van de varkens komt hier op Nederlandse grond, terwijl de ontlasting van de Chinese consument daar het riool ingaat en de bodem in Brazilië verarmt. Het is een soort rechte lijn met sliertjes eraan.
De melkveehouderij heeft ook zeker geen ronde slierten. Koeien en vleeskalveren eten naast gras en mais uit Nederland, ook soja en graan uit (ver) buitenland. Het kalf dat geboren wordt gaat naar de kalvermesterij en wordt opgegeten in Frankrijk of Italië. De ontlasting verdwijnt daar weer in het riool. De mest van koe en kalf komt op onze verzadigde grond. In de tussentijd verarmt wederom de bodem in Brazilië, wat weer wordt opgevangen met kunstmest en fossiele energie.
Van rechte lijn naar kronkels
Om cirkels te krijgen, is het belangrijk dat we beginnen met kronkels. Hopelijk vinden uiteindelijk het begin en einde van de kronkels elkaar weer.
Hoe maken we kronkels van de kledingindustrie? Elk gedragen kledingstuk zou, nadat het dienst heeft gedaan als poetslap en isolatiemateriaal, weer als compost terug moeten naar de bodem waar het groeide. Dat is niet haalbaar, maar er ontstaan wel kronkels door initiatieven als Vinted waar jongeren tweedehands kleding kopen in plaats van linea recta uit de kledingfabriek in Azië.
We zouden ook hier onze eigen vlas kunnen verbouwen voor kleding van eigen land. Als we veganistisch produceren en consumeren in Nederland, spelen we voldoende grond vrij om elke Nederlander van 10kg kleding te kunnen voorzien. Dat is veel minder dan we nu kopen, dus hoe dan ook zullen we minder kleding moeten kopen.
De varkenshouderij zou kronkeliger kunnen worden door reststromen uit eigen land te gebruiken voor veevoer. Ook zouden we het hele varken moeten eten, inclusief oren, poten en staarten. Het aantal huisdieren zou kunnen worden afgestemd op de hoeveelheid reststromen uit de slachterij.
Heel graag zou ik grote kronkels maken in de rundveehouderij door koeien kruidenrijk grasland van eigen bodem te laten eten, waar geen enkele fossiele kunstmest aan te pas komt. We houden niet meer koeien en kalveren dan we in Nederland opeten en kunnen voeren van eigen land. De melk- en vleesveehouderij zouden geïntegreerd moeten worden in één sector, omdat deze producten bij elkaar horen. Als we dan fosfaat en andere nutriënten terugwinnen uit het riool en terug op het land brengen, komen we een heel eind met het omvormen van die kronkels tot een cirkel.
Kenniscirkel
We hebben nog veel te leren over hoe we van rechte lijnen naar cirkels komen. Ook in kennis kan circulariteit een rol spelen. Steeds meer onderzoekers richten zich na enkele decennia van focus op efficiëntie in de landbouw nu op natuurinclusieve landbouwpraktijken. Boeren die al natuurinclusief werken, hebben veel geleerd door vallen en opstaan. De overheid betaalt onderzoekers die kennis ophalen bij deze boeren, maar vaak belandt deze kennis in een la. Als we deze kennis nou eens niet in een la stoppen maar terugbrengen naar de boeren en hen samen met onderzoekers voor de agrarische klas zetten, kunnen we een kenniscirkel creëren die groeit met hulp van een gezonde bodem en een beetje zon.
Dit artikel afdrukken
Momenteel is er geen kringloop in Nederland, want de humane mest zorgt voor een heel groot gat. De biologische boeren komen een eind door dieren van biologische akkers en weilanden te voeden en daar de mest naar toe te brengen. Biodynamische bedrijven doen dat vaak nog binnen één gemengd bedrijf. Maar zolang de humane mest verdwijnt in het riool is de landbouw niet circulair.
Maar zolang de humane mest verdwijnt in het riool is de landbouw niet circulairVan rechte lijn naar ronde cirkel
Verre van. Veel processen fungeren nu eerder als een hele rechte lijn met nauwelijks kronkels erin. Om daar een cirkel van te maken wordt nog een hele klus.
Denk bijvoorbeeld aan kleding. Het katoen groeit in Azië met behulp van de bodem en de zon, maar ook heel veel fossiele kunstmest, gif en arme mensenhandjes. De katoen wordt gekleurd met chemie, genaaid door weer arme mensenhandjes, naar Europa gevlogen om voor een habbekrats verkocht te worden in één van de 5 modecycli per jaar. Na enkele keren dragen belandt de kleding in de afvalbak en wordt verbrand. Door verbranding worden de zo kostbare CO2 moleculen waar zon, bodem, mensenhandjes en chemie zo hard aan hebben gewerkt, weer de lucht in gepompt.
Lineaire landbouw
Zo’n andere rechte lijn is de Nederlandse intensieve veehouderij. Soja, geproduceerd met fossiele energie in Brazilië, gaat met grote schepen naar de Rotterdamse Haven. Via een veevoerproducent wordt het aan varkens gevoerd, die hier deels worden opgegeten en waarvan de rest zoals de poten naar China gaat. De ontlasting van de varkens komt hier op Nederlandse grond, terwijl de ontlasting van de Chinese consument daar het riool ingaat en de bodem in Brazilië verarmt. Het is een soort rechte lijn met sliertjes eraan.
De melkveehouderij heeft ook zeker geen ronde slierten. Koeien en vleeskalveren eten naast gras en mais uit Nederland, ook soja en graan uit (ver) buitenland. Het kalf dat geboren wordt gaat naar de kalvermesterij en wordt opgegeten in Frankrijk of Italië. De ontlasting verdwijnt daar weer in het riool. De mest van koe en kalf komt op onze verzadigde grond. In de tussentijd verarmt wederom de bodem in Brazilië, wat weer wordt opgevangen met kunstmest en fossiele energie.
Van rechte lijn naar kronkels
Om cirkels te krijgen, is het belangrijk dat we beginnen met kronkels. Hopelijk vinden uiteindelijk het begin en einde van de kronkels elkaar weer.
Hoe maken we kronkels van de kledingindustrie? Elk gedragen kledingstuk zou, nadat het dienst heeft gedaan als poetslap en isolatiemateriaal, weer als compost terug moeten naar de bodem waar het groeide. Dat is niet haalbaar, maar er ontstaan wel kronkels door initiatieven als Vinted waar jongeren tweedehands kleding kopen in plaats van linea recta uit de kledingfabriek in Azië.
We zouden ook hier onze eigen vlas kunnen verbouwen voor kleding van eigen land. Als we veganistisch produceren en consumeren in Nederland, spelen we voldoende grond vrij om elke Nederlander van 10kg kleding te kunnen voorzien. Dat is veel minder dan we nu kopen, dus hoe dan ook zullen we minder kleding moeten kopen.
Ook zouden we het hele varken moeten eten, inclusief oren, poten en staartenLandbouwkronkels
De varkenshouderij zou kronkeliger kunnen worden door reststromen uit eigen land te gebruiken voor veevoer. Ook zouden we het hele varken moeten eten, inclusief oren, poten en staarten. Het aantal huisdieren zou kunnen worden afgestemd op de hoeveelheid reststromen uit de slachterij.
Heel graag zou ik grote kronkels maken in de rundveehouderij door koeien kruidenrijk grasland van eigen bodem te laten eten, waar geen enkele fossiele kunstmest aan te pas komt. We houden niet meer koeien en kalveren dan we in Nederland opeten en kunnen voeren van eigen land. De melk- en vleesveehouderij zouden geïntegreerd moeten worden in één sector, omdat deze producten bij elkaar horen. Als we dan fosfaat en andere nutriënten terugwinnen uit het riool en terug op het land brengen, komen we een heel eind met het omvormen van die kronkels tot een cirkel.
Kenniscirkel
We hebben nog veel te leren over hoe we van rechte lijnen naar cirkels komen. Ook in kennis kan circulariteit een rol spelen. Steeds meer onderzoekers richten zich na enkele decennia van focus op efficiëntie in de landbouw nu op natuurinclusieve landbouwpraktijken. Boeren die al natuurinclusief werken, hebben veel geleerd door vallen en opstaan. De overheid betaalt onderzoekers die kennis ophalen bij deze boeren, maar vaak belandt deze kennis in een la. Als we deze kennis nou eens niet in een la stoppen maar terugbrengen naar de boeren en hen samen met onderzoekers voor de agrarische klas zetten, kunnen we een kenniscirkel creëren die groeit met hulp van een gezonde bodem en een beetje zon.
In Wat is ...? gaan we met bekende en minder bekende mensen op zoek naar wat hen motiveert om te ontdekken of we elkaar van daaruit weer kunnen vinden. Waarom we dit doen lees je in De ontdekking van de ander. Bekijk ook de introductie tot de circulariteitreeks of het overzicht van de serie Wat is circulariteit?
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 3 augustus krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 3 augustus krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Voor mij is de circulariteit van de mineralen ook belangrijk. Jammer dat we dan blijkbaar eerder bij de producenten uitkomen dan bij de samenleving. Hoewel nu tenminste wel eindelijk het riool aan bod komt, en daar hebben de boeren toch niet veel mee te maken. Wat ik dan weer mis, is op welke schaal, en we moeten ons realiseren dat dat minimaal op Europese schaal moet zijn, zoals geopperd is. Het zal niet lukken om de vrachtauto’s bij de grens tegen te houden, en we moeten het comparatieve voordeel van landen juist daarvoor inzetten.
Ik wil wel gezegd hebben dat voor mij voedselzekerheid en voedsel soevereiniteit (m.a.w., door Europese boeren ) nog boven die circulariteit komt, dus een goed inkomen en perspectief.
De achtergrond van de schrijver (o.a. Wakker Dier) wordt dan weer niet verloochend door heel veel over die soja te framen. Verreweg het grootste deel van de soja komt als volledig product in Nederland om daarna de olie te extraheren. Het schroot gaat naar het vee. Kom, zeggen jullie, we geven de veehouders de schuld.
NEE. Zonnebloem, koolzaad, pinda’s om maar wat te noemen, die geven ook allemaal koek wat naar het vee gaat. Gelukkig wel. Of moet dat in de oven ? Mijn stelling is: de samenleving wil graag olie, en dan moet ze blij zijn dat het bijproduct nuttig besteed wordt. M.a.w. richt je pijlen op de samenleving. Laat nu eindelijk die boeren eens met rust.
Dan zit ik nog in mijn maag met veganisme, een trend die waarschijnlijk gesteund wordt door Wakker Dier. Veganisme en biologische productiewijze, gaat dat wel samen ? Waar moeten de mineralen vandaan komen in de biologische productiewijze ? Wat vind je van havermelk en het bijproduct ? Hoor het graag.
Er wordt in het stuk een wensbeeld geschetst van hoe de melkveehouderij er volgens Urgenda uit zou moeten komen te zien ten behoeve van CO2 reductie. Dat wordt als volgt omschreven:
"Heel graag zou ik grote kronkels maken in de rundveehouderij door koeien kruidenrijk grasland van eigen bodem te laten eten, waar geen enkele fossiele kunstmest aan te pas komt. We houden niet meer koeien en kalveren dan we in Nederland opeten en kunnen voeren van eigen land."
Echter blijkt uit onderzoek dat de CO2 uitstoot per kg melk helemaal niet aan een specifiek bedrijfstype of stijl valt te relateren. Letterlijk: "Opmerkelijk is dat we geen typische bedrijfskenmerken (groot of kleinschalig bedrijf, bio of gangbaar, beweiding of niet…) kunnen relateren aan de betere of slechtere klimaatprestatie van de bedrijven. Klimaatzuinig melk produceren is typologie-onafhankelijk. Dit betekent ook dat een scan op maat, met maatregelen op maat zinvol is" https://ilvo.vlaanderen.be/nl/nieuws/meest-klimaatvriendelijke-melk-komt-uit-vlaanderen
Zou Hanneke van Ormond ook in cijfers kunnen duiden welke CO2 besparing per voedingseenheid valt te verwachten voor wanneer het geschetste wensbeeld werkelijkheid wordt? Of moeten we accepteren dat juist dat in het luchtledige moet blijven?
Het zijn niet alleen de macronutriënten NPK die in het riool verdwijnen, maar de micronutriënten zoals ijzer, koper, zink, magnesium, borium, kobalt, mangaan, etc. verdwijnen ook in het riool. Met kunstmest kunnen de macronutriënten NPK niet al te moeilijk in het landbouwsysteem gecompenseerd worden. Maar hoe krijg je compensatie van micronutriënten in het landbouwsysteem? Dat zou het beste kunnen met afvoer riool inclusief micronutriënten terug naar het land. Maar dat gebeurd (nog) niet. Nu komen verreweg de meeste micronutriënten terug in het landbouwsysteem via dierlijke mest vanwege suppletie van micronutriënten in krachtvoer.
Met kunstmest en dierlijke mest kan het huidige landbouwsysteem in stand worden gehouden. Maar ja, het gebruik van kunstmest met annex gebruik bestrijdingsmiddelen én dierlijke mest wordt openlijk sterk bekritiseerd. Hoe kun je dan als boer je eigen deel in het landbouwsysteem nog rond krijgen?.
Er wordt weer blind gestaart op het gebruik van menselijke ontlasting. Zelfs al zouden we deze gebruiken dan hebben we nog een groot verlies . De mens legt de voedingsstoffen vast in zijn lichaam en verliest door te ademen en te zweten. Nu zullen ze wel gaan zeggen dat het verlies wat uitgeademd wordt door de planten wordt opgenomen. Maar dit wordt door alle planten opgenomen en niet enkel door het landbouwgewassen.
Leuke denkexercitie en dat is het dan.
(Tellen! Nondeju! Stenen vallen toch in rechte lijn omlaag en nooit in een boogje een tijdje omhoog?)