De focus op de circulariteit van stikstof en het gesprek over RENURE in Nederland gaat voorbij aan principiële vraag over de rol van dieren in ons dieet. Dat blokkeert het denkkader dat we nodig hebben om onze stikstofhuishouding in het licht van gezonde voeding beter in balans te brengen. Dat zegt directeur Reinier Gerrits van Meststoffen Nederland, de belangenkoepel van kunstmestfabrikanten.
Een groot deel van de lucht die we inademen bestaat uit stikstof, maar in een stabiele vorm die voor de meeste gewassen niet opneembaar is, namelijk N2.
Om deze N2 om te zetten naar een reactieve vorm die gebruikt kan worden in de landbouw heb je energie nodig. Organische processen kunnen deze omzetting doen, zoals vlinderbloemigen, andere stikstofbindende gewassen of vrij levende stikstofbindende bacteriën in de bodem. Het kan ook met brute energie. Dat doet de natuur met bliksem. Mensen hebben begin vorige eeuw geleerd hoe ze stikstofkunstmest kunnen maken met verschillende energiedragers.
Goed en slecht nieuws
Als het gaat om circulariteit van stikstof is er goed en slecht nieuws. Om met dat laatste te beginnen, bij iedere teeltstap raak je onherroepelijk aanzienlijke hoeveelheden reactieve stikstof kwijt (naar water en lucht). Dat kun je ten dele beperken door de juiste bemestingstechnieken te gebruiken.
Het goede nieuws is dat stikstof in de grotere cyclus altijd weer terugkomt in de vorm van stabiele N2.
Afbeelding: IFA 2018
Het startartikel over circulariteit maakte een verwijzing naar de Cradle-to-Cradle beweging van Michael Braungart en William McDonough. Zij hebben het niet over recycling maar spreken over up-cycling in plaats van down-cycling. Belangrijke voorwaarde hiervoor is de beschikbaarheid van abundant 'free' renewable energy. Als we 'abundant free renewable energy' hadden gehad dan spraken we in mijn optiek niet over recycling van stikstof maar vooral over de gevolgen van teveel reactieve stikstof op de biochemische kringlopen van onze natuur en de biodiversiteit.
Afbeelding: Planetaire grenzen volgens het Stockholm Resilience Center, Wikipedia 2022
Maar waarom hebben we het vandaag de dag in de maatschappelijke discussie dan zoveel over recycling van (reactieve) stikstof in dierlijke mest?
De echte vraag: hoeveel dieren willen we eten?
Er is geen 'abundant free renewable energy' en de huidige dominante bron van energie voor het produceren van kunstmest is fossiel. Dat veroorzaakt broeikasgasuitstoot en daarmee opwarming van de aarde, zie onze paper Broeikasgasemissies van kunstmest.
Logisch dus dat we spreken over recycling van stikstofmeststoffen, toch?
Kortom, de focus op recycling van stikstof uit dierlijke mest lijkt zinvol (en is dat op bedrijfsniveau wellicht ook zo), maar gaat de systeemdiscussie uit de weg die eraan vooraf moet gaan. Namelijk hoeveel dieren passen in ons humane dieet. En hoeveel mest kan zonder verdere energierijke bewerkingsstappen geplaatst worden in Nederland. Het antwoord op die twee vragen geeft een aardige indicatie van hoe we onze stikstofhuishouding meer in balans kunnen krijgen.
En laten we ons rondom recycling vooral focussen op de andere 13 nutriënten die essentieel zijn voor ons landbouw- en voedselsysteem. In tegenstelling tot stikstof, is de beschikbaarheid van deze nutriënten beperkt.
![14 Nutriënten](/files/algemeen/Zonder_titel_(1500_x_1166_mm).png)
Afbeelding: IFA (hier vind je het Engelstalige gemakkelijker leesbare origineel)
Dit artikel afdrukken
Om deze N2 om te zetten naar een reactieve vorm die gebruikt kan worden in de landbouw heb je energie nodig. Organische processen kunnen deze omzetting doen, zoals vlinderbloemigen, andere stikstofbindende gewassen of vrij levende stikstofbindende bacteriën in de bodem. Het kan ook met brute energie. Dat doet de natuur met bliksem. Mensen hebben begin vorige eeuw geleerd hoe ze stikstofkunstmest kunnen maken met verschillende energiedragers.
Goed en slecht nieuws
Als het gaat om circulariteit van stikstof is er goed en slecht nieuws. Om met dat laatste te beginnen, bij iedere teeltstap raak je onherroepelijk aanzienlijke hoeveelheden reactieve stikstof kwijt (naar water en lucht). Dat kun je ten dele beperken door de juiste bemestingstechnieken te gebruiken.
Het goede nieuws is dat stikstof in de grotere cyclus altijd weer terugkomt in de vorm van stabiele N2.
![](/files/algemeen/stikstofcyclus_IFA_2018.png)
Het startartikel over circulariteit maakte een verwijzing naar de Cradle-to-Cradle beweging van Michael Braungart en William McDonough. Zij hebben het niet over recycling maar spreken over up-cycling in plaats van down-cycling. Belangrijke voorwaarde hiervoor is de beschikbaarheid van abundant 'free' renewable energy. Als we 'abundant free renewable energy' hadden gehad dan spraken we in mijn optiek niet over recycling van stikstof maar vooral over de gevolgen van teveel reactieve stikstof op de biochemische kringlopen van onze natuur en de biodiversiteit.
![](/files/algemeen/1143px-Planetaire_grenzen_2022.png)
Maar waarom hebben we het vandaag de dag in de maatschappelijke discussie dan zoveel over recycling van (reactieve) stikstof in dierlijke mest?
De echte vraag: hoeveel dieren willen we eten?
Er is geen 'abundant free renewable energy' en de huidige dominante bron van energie voor het produceren van kunstmest is fossiel. Dat veroorzaakt broeikasgasuitstoot en daarmee opwarming van de aarde, zie onze paper Broeikasgasemissies van kunstmest.
Logisch dus dat we spreken over recycling van stikstofmeststoffen, toch?
Door te focussen op recycling gaan we voorbij aan de principiële discussie die we moeten voerenNiet helemaal. Belangrijker nog, door te focussen op recycling gaan we voorbij aan de principiële discussie die we moeten voeren: hoeveel dieren willen we houden om vervolgens op te eten? We hebben een dusdanige hoge veeintensiteit in Nederland dat de hoeveelheid mest die onze veestapel produceert, de plaatsingsruimte ver overschrijdt. Die stikstof in die dierlijke mest is voor een groot deel afkomstig uit kunstmest gebruik elders (zie onze paper Wat zijn kunstmestvervangers zonder kunstmest). En om de dierlijke mest die niet geplaatst kan worden te kunnen gebruiken in de 'kunstmestruimte' - in de vorm van RENURE moet je uitgebreide bewerkingen doen die weer opnieuw energie kosten. Of die groen of fossiel is maakt op systeemniveau niet uit omdat het allemaal extra energie is die je voor andere toepassingen hard nodig hebt.
Kortom, de focus op recycling van stikstof uit dierlijke mest lijkt zinvol (en is dat op bedrijfsniveau wellicht ook zo), maar gaat de systeemdiscussie uit de weg die eraan vooraf moet gaan. Namelijk hoeveel dieren passen in ons humane dieet. En hoeveel mest kan zonder verdere energierijke bewerkingsstappen geplaatst worden in Nederland. Het antwoord op die twee vragen geeft een aardige indicatie van hoe we onze stikstofhuishouding meer in balans kunnen krijgen.
En laten we ons rondom recycling vooral focussen op de andere 13 nutriënten die essentieel zijn voor ons landbouw- en voedselsysteem. In tegenstelling tot stikstof, is de beschikbaarheid van deze nutriënten beperkt.
![14 Nutriënten](/files/algemeen/Zonder_titel_(1500_x_1166_mm).png)
In Wat is ...? gaan we met bekende en minder bekende mensen op zoek naar wat hen motiveert om te ontdekken of we elkaar van daaruit weer kunnen vinden. Waarom we dit doen lees je in De ontdekking van de ander. Bekijk ook de introductie tot de circulariteitreeks of het overzicht van de serie Wat is circulariteit?
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 2 september krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 2 september krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
#1 " Wist je dat ook wij voor de helft gemaakt zijn met stikstof uit kunstmestfabrieken? "
En omdat er ook al aardig wat fossiel C in omloop is (we zijn van 280ppm naar nu 420(?)ppm gegaan), zullen we ook al aardig 'fossiel' in C zijn.
Over de discussie die Reinier hier aanzwengelt, zaten enige tijd geleden Jos Verstraten en Ruud Hendriks elkaar op X in de haren. Volgens Ruud, biodynamicus in hart en nieren, is Renure geen duurzame oplossing: omdat het gemaakt is van stikstof uit echte mest die echter het gevolg is van door dieren gegeten planten die gemaakt zijn met kunstmest.
Het is bijzonder dat de biodynamicus Ruud en de kunstmestman Reinier zo dicht bij elkaar komen in hun standpunt over wat duurzaam is. Dat is iets om over na te denken: wat betekent dat? Ruud is nl. geen kunstmestfan.
Vandaag meldt het CBS met het nieuws dat we met 18 miljoen mensen zijn in ons kleine land. Wist je dat ook wij voor de helft gemaakt zijn met stikstof uit kunstmestfabrieken? Anders waren die 18 miljoen er niet gekomen en was dat laatste miljoen er niet zo snel aangevlogen.