Wijnstokken voor noordelijke wijnmakers, made in Belgium

De wijngrens schuift op naar het noorden door de klimaatverandering. Voor wijn wordt het in traditionele wijnlanden te warm en te droog, stelden onderzoekers onlangs. Ze voorspelden dat landen als Spanje, Italië en Griekenland nog deze eeuw tot wel 90% van hun wijngebieden kunnen verliezen. Inmiddels groeit het aantal wijnboeren, oppervlak aan wijngaarden én waardering voor wijnen uit landen als Groot-Brittanië, België en Nederland al decennia, en ziet zelfs Zweden een toekomst als wijnland voor zich. Het Verenigd Koninkrijk gaat op kop met momenteel ongeveer 4.209 hectare aan wijngaarden. De Britse wijnindustrie, vooral bekend om zijn mousserende wijnen, heeft de afgelopen jaren een sterke groei doorgemaakt, met meer dan 1.000 geregistreerde wijngaarden​. De oppervlakte beslaat inmiddels rond 12% van de Champagne-streek in Frankrijk. België telt ongeveer 900 hectare aan wijngaarden, met een focus op zowel witte als mousserende wijnen​. Nederland is veel kleiner en heeft een totale wijngaard van ongeveer 300 hectare. Zweden haalt daar de helft nog niet van. Bij elkaar is het niettemin al heel wat.

Het zette de jonge Belgische boer Alexander Van Acker (31) aan het denken. Al generaties lang kweekt zijn familie bomen in Oostkamp, een regio die ooit ontelbare boomkwekerijen telde, gericht op de houtkap voor de scheepvaartindustrie. Inmiddels zijn er in Vlaanderen nog maar een twaalftal boomkwekerijen over. Bomen telen is een zaak van lange adem en intensief beheer. "Het is een erg intensieve teelt. We hebben veel variëteiten, en ze hebben elk hun eigen behandeling nodig”, zegt Van Acker op Vilt. “Omdat je werkt over een lange periode kan er wel eens iets mislopen. De marges op sierteelt zijn groot, maar de risico’s zijn dat ook.”

De wijnsector in België groeit, maar nergens kan je in België of Nederland druivenplanten kopen. Er is een grote vraag naar planten die aangepast zijn aan ons klimaat en bodems

Plantgoed
Uit hobbymatige interesse - hij heeft zelf een kleine wijngaard - volgde Van Acker een aantal cursussen. "De docenten merkten toen op dat mijn tuinbouwbedrijf zich uitstekend zou lenen tot de opkweek van plantgoed. De wijnsector in België groeit, maar nergens kan je in België of Nederland druivenplanten kopen. Er is een grote vraag naar planten die aangepast zijn aan ons klimaat en bodems.”

Vrijwel alle druivenstokken zijn geënt: op een (van oorsprong Amerikaanse) onderstam die resistent is tegen de druifluis (de veroorzaker van de phylloxera-crisis die tussen 1863 en 1900 alle Franse wijngebieden verwoestte) wordt een druivenras geënt met de gewenste eigenschappen. Zo ontwikkelde zich in de vorige eeuw de Europese druiventeelt tot een 'monocultuur' van weliswaar verschillende variëteiten en streekgebonden appellations, maar die vooral ook om het gebruik van veel pesticiden vroeg om ziekten buiten de wijngaard te houden. Rond de eeuwwisseling kwam daar verandering in. Er kwam zowel bij consumenten als wijnboeren weerstand tegen het ruimhartig spuiten met pesticiden. Onder aanvoering van de Zwitser Pierre Basler ging in 1999 de 'International Working Group for the Promotion of Fungus-Resistant Grape Varieties' van start. In het Duits heet Fungus-Resistant pilzwiderstandsfähig, en onder de naam PIWI-wijnen zijn de schimmelresistente soorten inmiddels bekend geworden.

'Alleen zon en regen'
In Zuid-Frankrijk bij Béziers houden Francois en Vincent Pugibet van La Colombette zich al jaren met dit soort schimmelresistente rassen bezig. Met succes: vandaag de dag zijn meer dan 80 hectaren van het Colombette-domein beplant met deze nieuwe druivenvariëteiten, waaronder de nieuwe variëteit souvignier gris die in Zwitserland werd ontwikkeld maar bijvoorbeeld ook op de Wageningse Berg wordt geteeld. Zonder pesticiden, en zelfs zonder koper of zwavel (nog altijd toegestaan voor de biologische teelt) gedijen de druiven op "puur zonlicht en regenwater", zegt Vincent Pugibet op de website van zijn domein.

Pitjes zaaien
Nóg bijzonderder is dat de Pugibets teruggekeerd zijn naar de basis van het veredelen: ze kweken hun resistente druivenrassen weer zelf op uit druivenpitten, bestuiven handmatig en selecteren alleen de meest veelbelovende stokken om wijn mee te maken. Een proces, waar al gauw 15 jaar mee gemoeid is, en dan moet de administratieve registratie bij het ministerie van Landbouw nog beginnen.

Een proces dat een lange adem vereist. Het hoeft dan ook geen wonder te heten dat Belgische en Nederlandse wijnbouwers, zowel professionele als liefhebbers, hun plantmateriaal van oudsher kant en klaar inkopen. Bij Alexander Van Acker bijvoorbeeld, die zich gericht heeft op de kweek van druivenplanten, specifiek aangepast aan de Noord-Europese omstandigheden. In zijn assortiment: Chardonnay, Pinot gris, blanc, noir en "hybriderassen die het goed doen in ons klimaat“, zoals johanniter, souvignier gris, rondo, regent, solaris en sirius. "Nu hebben we wat naambekendheid, maar in het begin kwam het bij vele starters zelfs niet op om uit te zoeken of België druiventelers heeft," zegt Van Acker. "Ik ben ook niet in de makkelijkste periode gestart, coronajaar 2020. Ik mikte er toen op om mijn eerste teelt klaar te hebben voor een wijnbouwbeurs in Waregem, die een week voor aanvang werd afgelast. Een groot probleem, want dat leek me dé manier om naambekendheid uit te bouwen."

Van Acker zou graag de Britse markt willen veroveren. In de zuidelijke delen van het land - vooral Kent, Sussex en Hampshire zijn bekend - wordt inmiddels wijn gemaakt die zich kan meten met de beste in de wereld. Van Acker: "Daar zitten ze op het vlak van wijnbouw twintig jaar voor op ons, maar er is evenmin een aanbod aan plantgoed. Internationaal gezien worden kalkbodems, zoals in Engeland, gezien als kwalitatieve bodems voor wijndruiven. Ze hebben een goede waterhuishouding, een heel drainerende bodem. Bovendien kan men er de volledige groeikracht van een druivenplant benutten. Omdat de bodem armer is, zal de plant minder druiven produceren.” In België speelt juist het probleem dat de bodem vaak te vruchtbaar is, waardoor de wijnstok te veel druiven maakt die moeilijk zullen rijpen. "In de druiventeelt moet je altijd streven naar een evenwicht tussen kwaliteit en kwantiteit." Dat doen wijnmakers door de druiven te 'krenten', een techniek waarmee handmatig overtollige druiven of delen van druiventrossen handmatig worden. De smaak wordt er geconcentreerder van.